Strona Główna › Kultura popularna › [14] Najlepsze filmy surrealistyczne, które wywrócą twoją psychikę na lewą stronę

Najlepsze filmy surrealistyczne | Fot. Mikotoraw

[14] Najlepsze filmy surrealistyczne, które wywrócą twoją psychikę na lewą stronę

Spis treści

Filmy surrealistyczne nie są dla każdego. By docenić ich piękno, potrzeba specyficznego podejścia do rzeczywistości oraz artystycznej estetyki. Otwarcie umysłu na tego typu twórczość pozwala jednak dotrzeć do sedna ludzkiej natury. Tak mi się przynajmniej wydaje.

Nie da się ukryć, że surrealizm jest dziwaczny. Zaskakujący, a często również niepokojący. W tym jednak tkwi jego prawdziwa siła – obdziera rzeczywistość z jej metafizycznej skóry i ukazuje ją w zupełnie innej formie. Głębszej, bardziej uduchowionej i skupionej na tym, co w codziennej bieganinie zwykle ukrywamy gdzieś z tyłu głowy.

Filmy surrealistyczne

Sporządzenie listy najlepszych filmów surrealistycznych nie było łatwe. Przyznaję się bez bicia, że poniższe zestawienie przysporzyło mi chyba najwięcej problemów ze wszystkich dotychczas przeze mnie tworzonych.

Tak, mogłem sugerować się innymi listami znajdującymi się w Internecie. Ale przecież nie o to tutaj chodzi. Wolę przedstawić ci swoją własną opinię, całkowicie subiektywną (chociaż popartą także poglądami znawców kina).

14. Głowa do wycierania

Reżyseria: David Lynch

Premiera: 1977

Głównym bohaterem filmu jest Henry Spencer, drukarz pracujący w fabryce ołówków. Zamieszkuje on skromny, jednopokojowy apartament mieszczący się w bloku w ponurym, obskurnym mieście przemysłowym. Henry dowiaduje się, że został ojcem, niestety jego dziecko przypomina raczej kosmitę niż niemowlę.

Głowa do wycierania to pierwszy pełnometrażowy film Davida Lyncha i na początku nie zbierał pozytywnych recenzji. W Variety określono go "obrzydliwym ćwiczeniem w złym smaku". Dopiero po jakimś czasie go doceniono.

W 2004 roku film Lyncha został dołączony do zbiorów National Film Registry w Bibliotece Kongresu Stanów Zjednoczonych. W tym rejestrze znajdują się produkcje uważane za „ważne kulturowo, historycznie lub estetycznie”.

13. Gabinet doktora Caligari

Reżyseria: Robert Wiene

Premiera: 1920

Gabinet doktora Caligari to film niemy będący jednym z najwcześniejszych dzieł niemieckiego ekspresjonizmu filmowego. Uznawany za jeden z pierwszych filmów grozy, wywarł duży wpływ na rozwój kinematografii.

Film charakteryzuje się mrocznym, pokręconym stylem wizualnym, z ostrymi kształtami i liniami, dziwacznymi strukturami i krajobrazami, które pochylają się i skręcają pod nietypowymi kątami.

Uważany za klasykę, Gabinet doktora Caligari pomógł zwrócić światową uwagę na artystyczną wartość niemieckiego kina i miał duży wpływ na amerykańskie filmy, zwłaszcza z gatunku horroru i noir.

12. Być jak John Malkovich

Reżyseria: Spike Jonze

Premiera: 1999

Być jak John Malkovich to amerykańska komedia fantasy, która zyskała szerokie uznanie krytyków i była nominowana w trzech kategoriach na 72. ceremonii rozdania Oscarów: za najlepszą reżyserię, najlepszy scenariusz i dla najlepszej aktorki drugoplanowej (dla Catherine Keener).

Głównym bohaterem filmu jest Craig Schwartz będący na skraju załamania. Utalentowany uliczny lalkarz nie ma z czego żyć. Nowy Jork nie toleruje ani jego, ani wyjątkowego talentu, jaki posiada. Craig nie ma pieniędzy, pasji ani żadnego wyjścia. Nawet jego małżeństwo jest tylko niewiele znaczącą rutyną.

Pozbawiony perspektyw Craig podejmuje pracę w LesterCorp, niewielkiej firmie z siedzibą w jednym z biurowców na Manhattanie. Spotyka tam piękną Maxine, która staje się jego obsesją od pierwszego wejrzenia. Niestety kobieta nie odwzajemnia jego uczuć.

Craig w chwili rozpaczy tak mocno trzaska szufladą z dokumentami, że jedna z teczek wpada za szafkę. Po jej odsunięciu bohater odkrywa niewielkie drzwi. Wchodzi w ukryty za nimi korytarz i odkrywa portal, który daje mu nieograniczony dostęp do unikalnego doświadczenia, jakim jest John Malkovich.

11. Pokój

Reżyseria: Tommy Wiseau

Premiera: 2003

Choć jest to film o trójkącie miłosnym (w którego skład wchodzi sympatyczny bankier Johnny, jego zwodnicza narzeczona Lisa oraz najlepszy przyjaciel Mark), znaczna część fabuły składa się z serii niepowiązanych wątków pobocznych. Struktura narracyjna filmu jest więc bardzo niespójna.

Według reżysera tytuł filmu nawiązuje do potencjału, jaki posiada pokój – jest to miejsce, w którym dzieją się zarówno dobre, jak i złe wydarzenia. Wielu krytyków określiło film Tommy’ego Wiseau jako jeden z najgorszych filmów w historii kina.

Początkowo wyświetlany w ograniczonej liczbie kalifornijskich kin, Pokój szybko stał się filmem kultowym ze względu na dziwaczną i niekonwencjonalną narrację, błędy techniczne i fabularne oraz niecodzienny sposób ukazywania kolejnych wydarzeń. Chociaż reżyser określił film jako czarną komedię, widzowie ogólnie postrzegali go jako kiepsko nakręcony dramat.

Co ciekawe, Pokój jest obecnie uważany za klasykę filmu surrealistycznego i wielu miłośników gatunku zapewne stawia go wyżej na liście przebojów, niż ja uczyniłem to w moim zestawieniu.

10. Anioł zagłady

Reżyseria: Luis Buñuel

Premiera: 1962

Meksykański film surrealistyczny przedstawiający historię grupy zamożnych gości, którzy spotykają się na wystawnej kolacji, jednak po jej zakończeniu nie mogą z jakiegoś powodu wyjść z domu i następuje chaos. Ostro satyryczny i alegoryczny film, który sugeruje, że ludzie z wyższych sfer kierują się tak naprawdę dzikimi instynktami i skrywają nieopisane sekrety.

Anioł zagłady znalazł się na liście 1000 najlepszych filmów według The New York Times. Nic dziwnego, skoro reżyser funduje widzom niezwykle emocjonującą przejażdżkę. To po prostu trzeba zobaczyć. Próby opisania w kilku słowach na nic się tu zdadzą.

9. Birdman, czyli nieoczekiwane pożytki z niewiedzy

Reżyseria: Alejandro González Iñárritu

Premiera: 2014

Birdman to amerykański komediodramat opowiadający historię Riggana Thomsona, hollywoodzkiego aktora, najbardziej znanego z roli superbohatera Birdmana. Thomson zmaga się ze swoją przemijającą karierą, pragnie odzyskać rodzinę oraz dawną sławę.

Film zdobył cztery Oscary – za najlepszy film roku, najlepszą reżyserię, najlepszy scenariusz oryginalny i najlepsze zdjęcia. Łącznie był nominowany w dziewięciu kategoriach. Zdobył także dwa Złote Globy – za najlepszy scenariusz i za najlepszego aktora grającego w filmie komediowym lub musicalu (dla Michaela Keatona).

8. Pod skórą

Reżyseria: Jonathan Glazer

Premiera: 2013

Film science fiction oparty dość luźno na powieści Michela Fabera z 2000 roku. Scarlett Johansson gra  obcą istotę, która przemierza szkockie drogi, polując na samotnych mężczyzn. Zwabieni przez atrakcyjną kobietę pasażerowie są usypiani i przewożeni na odludną farmę, gdzie czeka ich okrutny los.

Przesłanie tego filmu może okazać się nieuchwytne dla niektórych osób. Niemniej jest to niezwykle hipnotyzujące przeżycie – oszałamia i niepokoi do tego stopnia, że potrzeba dłuższej chwili na dojście do siebie. Pod skórą mocno wpływa na widza. Dokładnie tak, jak powinna to robić sztuka na najwyższym poziomie. Ktokolwiek obejrzy ten film, na długo go zapamięta.

7. Dyskretny urok burżuazji

Reżyseria: Luis Buñuel

Premiera: 1972

Surrealistyczny film składający się z kilku tematycznie powiązanych scen: pięciu spotkań grupy przyjaciół oraz czterech snów różnych postaci. Początek filmu skupia się na spotkaniach, a jego druga część – na snach, ale oba rodzaje scen są ze sobą powiązane. Świat przedstawiony w Dyskretnym uroku burżuazji jest nielogiczny: dziwaczne zdarzenia są bezkrytycznie akceptowane przez bohaterów.

Film otrzymał Oscara dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego i nominację za najlepszy scenariusz oryginalny. To był wielki przebój kinowy zarówno w Europie, jak i w Stanach Zjednoczonych, chwalony przez krytyków i widzów.

6. Pi

Reżyseria: Darren Aronofsky

Premiera: 1998

Pi to amerykański thriller psychologiczny, którego główny bohater (Maximillian Cohen) jest matematykiem badającym liczbę π i doszukującym się w niej klucza do zrozumienia natury świata. Jego odkryciami interesują się maklerzy giełdowi, a także kabaliści.

Film stawia wiele filozoficznych pytań, ale nie do końca na nie odpowiada. A może odpowiada w najwłaściwszy możliwy sposób? Z całą pewnością jest podróżą poprzez naturę człowieka i największe tajemnice jego istoty.

5. Źródło

Reżyseria: Darren Aronofsky

Premiera: 2006

Źródło (oryg. The Fountain) to amerykański dramat romantyczny łączący elementy fantasy, historii, duchowości i science fiction. Film składa się z trzech wątków dotyczących nieśmiertelności i wynikającej z niej utraconej miłości oraz dążenia jednego człowieka do uniknięcia swojego losu.

Hugh Jackman i Rachel Weisz wcielają się w postaci połączone miłością w różnym czasie i przestrzeni: konkwistador i jego nieszczęsna królowa, współczesny naukowiec i jego chora na raka żona oraz człowiek odbywający kosmiczną podróż, który tęskni do utraconej ukochanej.

Film wywołał niemałe poruszenie, szczególnie wśród fanów reżysera, którzy spodziewali się znacznie bardziej szokującej fabuły. Tym razem Aronofsky zaskoczył wszystkich poważnym wydźwiękiem swojej produkcji.

4. Persona

Reżyseria: Ingmar Bergman

Premiera: 1966

Szwedzki dramat psychologiczny, którego akcja skupia się na młodej pielęgniarce imieniem Alma i jej pacjentce, znanej aktorce teatralnej Elisabet Vogler, która nagle przestała mówić. Obie kobiety przeprowadzają się do domku, w którym Alma opiekuje się Elisabet. Po jakimś czasie pielęgniarka zaczyna mieć problemy z odróżnieniem siebie od pacjentki.

Charakteryzująca się elementami horroru psychologicznego Persona była przedmiotem wielu krytycznych analiz, interpretacji i debat. Filmowe przedstawienie szaleństwa i poczucia tożsamości osobistej zostało zinterpretowane jako odzwierciedlenie jungowskiej teorii persony i dotyczy kwestii związanych z kręceniem filmów, wampiryzmem, homoseksualizmem, macierzyństwem, aborcją i innymi tematami.

Ten tajemniczy film został uznany za jedną z najlepszych produkcji swoich czasów i obecnie jest już dziełem kultowym – jednym z największych dzieł sztuki filmowej XX wieku. Nie da się ukryć, że film ten jest trudny w odbiorze, ale przy odrobinie intelektualnego wysiłku odbiorca może doświadczyć czegoś wyjątkowego.

3. Requiem dla snu

Reżyseria: Darren Aronofsky

Premiera: 2000

Amerykański dramat psychologiczny oparty na powieści Huberta Selby'ego Jr z 1978 roku pod tym samym tytułem. Film przedstawia losy czterech osób, które na skutek samotności, zagubienia i ślepej pogoni za marzeniami uzależniają się od narkotyków, co ma ogromny wpływ na ich stan fizyczny i emocjonalny.

Nałogi bohaterów powodują, że zostają oni uwięzieni w świecie złudzeń i desperacji. W miarę postępów w fabule każda postać doświadcza jakiegoś rodzaju upadku, a ich rzeczywistość zostaje opanowana przez złudzenia, co skutkuje katastrofą.

Chociaż Requiem dla snu to film zbyt intensywny dla wielu ludzi, stanowi doskonały przykład tego, co dzieje się z człowiekiem, który sam siebie okłamuje i coraz bardziej pogrąża się we własnych iluzjach. Aronofsky w niesamowity sposób przedstawia stan psychiczny osób uzależnionych od narkotyków.

2. Siódma pieczęć

Reżyseria: Ingmar Bergman

Premiera: 1957

Szwedzki film fabularny nominowany do Złotej Palmy w Cannes w 1957 roku. Na tym samym festiwalu Ingmar Bergman otrzymał za Siódmą pieczęć nagrodę specjalną jury. Właśnie tym filmem Bergman ugruntował swoją międzynarodową reputację.

Akcja filmu oparta jest na jednoaktowej sztuce teatralnej pt. Malowidło na drzewie, wystawionej po raz pierwszy 18 marca 1955 roku. To metaforyczna opowieść o powracającym z wyprawy krzyżowej rycerzu, który staje do szachowego pojedynku ze Śmiercią – stawką w nim jest jego życie.

Chociaż Siódma pieczęć jest już bardzo starym filmem, nadal potrafi zauroczyć widza. Wykorzystana tutaj symbolika nie będzie jednak zrozumiała dla każdego. Potrzeba inteligencji, by móc w pełni docenić głębię tego dzieła. A i znajomość światowej literatury nie zawadzi.

1. Święta góra

Reżyseria: Alejandro Jodorowsky

Premiera: 1973

Meksykańsko-amerykański film fantasy o wyjątkowo zagmatwanej fabule zakorzenionej w mistycyzmie, astronomii i religii. Myślę, że wielu widzów kompletnie nie ma pojęcia, co się tutaj dzieje. To jednak niekoniecznie oznacza, że nie można czerpać przyjemności z oglądania. Każdy miłośnik filmów surrealistycznych z pewnością uzna Świętą górę za dzieło inne niż wszystkie.

Film Jodorowsky’ego to bogata w symbolikę wizualna uczta, która zdaje się tworzyć całkowicie osobny rozdział w historii kinematografii. No dobra, może przesadzam. A może nie. Sądzę jednak, że w Świętej górze jest coś, czego nie znajdziemy w żadnym innym filmie. Być może chodzi tutaj o tajemniczy strumień świadomości zmierzający... no właśnie... o tym nie jestem w stanie pisać.

Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej bloga o sztuce.