Hiperrealizm – co to jest: sztuka czy po prostu zachwycająca umiejętność?

Hiperrealizm
Hiperrealizm – sztuka, która oszałamia | Fot. Richard Estes, Water taxi (1999)

Hiperrealizm to gatunek malarstwa i rzeźby przypominający fotografię o wysokiej rozdzielczości. Pod pewnymi względami jest uważany za kolejny krok w fotorealizmie, ponieważ nie tylko imituje rzeczywistość, ale ukazuje ją z niezwykłą precyzją.

Po raz pierwszy pojęcie hiperrealizmu zastosował Daniel Abadie w odniesieniu do twórców amerykańskich odtwarzających fotografię za pomocą tradycyjnych technik malarskich.

Termin ten jest stosowany przede wszystkim w odniesieniu do niezależnego ruchu artystycznego w Stanach Zjednoczonych i Europie, który rozwijał się od wczesnych lat siedemdziesiątych XX wieku.

Czym jest hiperrealizm?

Hiperrealizm (inaczej superrealizm) to styl bardzo szczegółowego malarstwa realistycznego, w którym artysta zasadniczo próbuje odtworzyć obraz w jak najdokładniejszy sposób. Nie chodzi tutaj tylko o wierne skopiowanie (bądź imitowanie) rzeczywistości, ale o osiągnięcie wyjątkowej wyrazistości szczegółów.

Zakres tematyczny twórczości hiperrealistycznej obejmuje sztukę figuratywną, portrety, martwą naturę, krajobrazy, pejzaże miejskie oraz sceny narracyjne. Hiperrealiści poświęcają uwagę tematom społecznym, kulturowym i politycznym.
Nie ulega wątpliwości, że hiperrealizm stanowi wyraźny kontrast dla fotorealizmu, w którym unika się wszelkiego rodzaju anomalii fotograficznych.

W przeciwieństwie do fotorealistów artyści hiperrealistyczni mają tendencję do wykorzystywania materiałów fotograficznych jako inspiracji, na podstawie której później eksperymentują, często dodając elementy niezawarte w oryginale.

Główne cechy hiperrealizmu to:

  • precyzja na najwyższym poziomie;
  • niezwykle wysoka szczegółowość;
  • unikanie utrwalania rzeczywistości w sposób sztywny i mechaniczny;
  • rozróżnienie między rzeczywistością a obrazem;
  • obiektywizm;
  • radykalizm;
  • niezależność.

Hiperrealizm: historia (zarys)

W porewolucyjnej Francji w połowie XIX wieku narodził się realizm. Ówcześni malarze odrzucili dominujący w tamtych czasach nurt zwany romantyzmem (zwłaszcza w malarstwie i literaturze). Chcieli bowiem odejść od wyobraźni, przesadnego dramatu i wyidealizowanego obrazu świata. Zależało im na twórczości znacznie bardziej osadzonej w rzeczywistości.

Przedstawiciele nowego nurtu tworzyli realistyczne sceny, które w ich oczach były znacznie bardziej odpowiednie do przedstawiania rzeczywistości jako całości. Nie unikali przy tym jej nieprzyjemnych aspektów. Krótko mówiąc, chcieli ukazywać świat tak prawdziwie i autentycznie, jak to tylko możliwe, skupiając się na surowych zmysłach, bez upiększania czegokolwiek.

Powstanie fotografii przyczyniło się do wykreowania nowego rodzaju realizmu – tzw. fotorealizmu. Ten rodzaj malarstwa wykształcił się na drodze artystycznych prób jak najdokładniejszego odtworzenia fotografii. Skupiając się na naśladowaniu każdego szczegółu, artyści tworzyli obraz do złudzenia przypominający zdjęcie.

Kolejnym krokiem był hiperrealizm, który jako ruch artystyczny zyskał na znaczeniu w Stanach Zjednoczonych na przełomie lat 60. i 70. XX wieku, głównie w wyniku pojawienia się obrazów takich twórców jak: Chuck Close, Richard Estes, Duane Hanson czy John De Andrea.

Ideę hiperrealizmu spopularyzował belgijski marszand Isy Brachot, który w 1973 roku zorganizował w Brukseli wystawę pt. L’hyperréalisme prezentującą prace ważnych amerykańskich fotorealistów.

Jak widać, hiperrealizm wywodzi się bezpośrednio z fotorealizmu. Przez długi czas większość miłośników sztuki traktowała te dwa nurty jako jeden. Tak naprawdę dopiero w XXI wieku hiperrealizm zaczął funkcjonować jako całkowicie odrębny nurt w sztuce.

Hiperrealizm, choć w swej istocie fotograficzny, często wiąże się z łagodniejszym, dużo bardziej złożonym skupieniem się na przedstawianym przedmiocie. Dzieła hiperrealistyczne są tak skrupulatnie szczegółowe, że tworzą iluzję rzeczywistości, której próżno szukać na oryginalnym zdjęciu. Tekstury, powierzchnie, efekty świetlne i cienie wydają się wyraźniejsze niż w rzeczywistości.

Francuski filozof i teoretyk kultury Jean Baudrillard napisał, że hiperrealizm to:

symulacja czegoś, co w rzeczywistości nigdy nie istniało3.

Można więc powiedzieć, że hiperrealiści tworzą fałszywą rzeczywistość, przekonującą iluzję opartą na symulacji wyostrzonej do granic możliwości, dając tym samym okazję do zupełnie nowego odbierania rzeczywistości.

Hiperrealizm: galeria dzieł sztuki

Oto przykładowe dzieła hiperrealistyczne, czyli krótka prezentacja:

Przedstawiciele hiperrealizmu

Ralph Goings (1928-2016) był amerykańskim malarzem, ściśle związanym z ruchem fotorealizmu późnych lat sześćdziesiątych i wczesnych lat siedemdziesiątych XX wieku. Był najbardziej znany ze swoich bardzo szczegółowych obrazów stojaków z hamburgerami, pick-upów i kalifornijskich banków, przedstawionych w celowo obiektywny sposób.

Howard Kanovitz (1929-2009) był pionierem ruchu fotorealistycznego i hiperrealistycznego, które powstały w latach 60. i 70. XX wieku w odpowiedzi na ruch sztuki abstrakcyjnej. Jego przełomowa wystawa w Muzeum Żydowskim w 1966 roku zapoczątkowała nowy gatunek malarstwa opartego na fotografii. Nazwany przez Barbarę Rose „dziadkiem fotorealizmu”, Kanovitz przekroczył tę klasyfikację, gdyż dla jego twórczości pojęcie realizmu wydaje się zbyt wąskie.

Richard Estes (ur. 1936) – amerykański malarz znany z tworzenia obrazów hiperrealistycznych. W swojej twórczości skupia się na jak najwierniejszym przedstawieniu panoramy współczesnych miast, uwzględniając wszelkie odbicia i refleksy świetlne (np. w oknach wystawowych czy karoseriach samochodów). Jego miasta są często bezludne.

Audrey L. Flack (ur. 1931) to amerykańska pionierka sztuki hiperrealistycznej; jej prace obejmują malarstwo, rzeźbę i fotografię. Flack posiada liczne stopnie naukowe, w tym zarówno stopień doktora, jak i doktora honoris causa Cooper Union w Nowym Jorku.

Charles Thomas „Chuck” Close (ur. 1940) to amerykański malarz i fotograf tworzący olbrzymie obrazy fotorealistyczne. W 1988 roku został częściowo sparaliżowany, ale to nie powstrzymało go przed malowaniem.

John Doherty (ur. 1949) – malarz znany z drobiazgowych obrazów przedstawiających życie w Irlandii. Wiele jego prac koncentruje się na wpływie przemijającego czasu na powierzchnię przedmiotów. Artysta często powraca do swoich motywów przewodnich – starych sklepów w małych miasteczkach, pomp paliwowych, podupadłych domów publicznych oraz akcesoriów morskich przypominających relikwie z innego czasu i miejsca.

Duane Hanson (1925-1996) to amerykański rzeźbiarz słynący z tworzenia hiperrealistycznych dzieł, które ukazują naturalnej wielkości ludzi. Jego prace często wiązane są z pop-artem, ale wpisują się głównie w zjawisko hiperrealizmu.

Ron Mueck (ur. 1958) – australijski rzeźbiarz hiperrealistyczny, który swoją karierę rozpoczął jako twórca modeli i lalkarz dla telewizji. Mueck założył własną firmę przygotowującą fotorealistyczne rekwizyty dla przemysłu reklamowego.

Carole Feuerman (ur. 1945) to amerykańska rzeźbiarka hiperrealistyczna, znana przede wszystkim z niezwykle realistycznych rzeźb przedstawiających pływaków.

John De Andrea (ur. 1941) to amerykański rzeźbiarz znany z realistycznych rzeźb postaci ludzkich. Artysta specjalizuje się w aktach. Swoje prace wykonuje z plastiku, poliestru, włókna szklanego oraz naturalnych włosów.

Hiperrealizm: książki

  1. Linda Chase, Hyperrealism, Academy Editions, 1975 r.
  2. Daniel Abadie, Amerykański hiperrealizm, Arkady, 1981 r.
  3. Jean Baudrillard, Simulacra and Simulation, Ann Arbor Mich.: University of Michigan Press, 1981 r.
  4. Alvin Martin, Real – Really Real – Super Real: Directions in Contemporary American Realism, San Antonio Museum Association, 1981 r.
  5. Ewa Kuryluk, Hiperrealizm – nowy realizm, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1983 r.
  6. Edward Lucie-Smith, Artoday, Phaidon Press, 1999 r.
  7. Peter Sager, New Forms of Realism, Alianza Editorial SA, 2007 r.
  8. John Russell Taylor, Maggie Bollaert, Exactitude – Hyperrealist Art Today, Thames & Hudson, 2009 r.
  9. Louis K. Meisel, Elizabeth Katherine May Harris, Photorealism in the digital age, Harry N. Abrams, 2013 r.
  10. Barbora Kundračíková, Fascination with reality, Olomouc Museum of Art, 2017 r.
  11. Nicole Fritz, Otto Letze, Franklin Hill Perrell, Almost Alive: Hyperrealistic Sculpture in Art, Hirmer, 2018 r.
  12. Warto zajrzeć na stronę Hyperrealism.eu