Kultowe komiksy polskie z czasów PRL – to trzeba znać. Bo nie znać, to wstyd i hańba

Kultowe polskie komiksy PRL
Najbardziej kultowe komiksy polskie | Fot. Cottonbro Studio

Kultowe komiksy polskie z czasów PRL to dzieła, które każdy szanujący się miłośnik sztuki sekwencyjnej znać powinien. Nie tylko dlatego, że komiksy te stanowią znaczący element naszej rodzimej popkultury, ale też dlatego, że po prostu są niesamowite.

Chociaż współczesny rynek komiksowy jest wręcz zawalony mnóstwem ciekawych tytułów, to właśnie polskie komiksy są tymi, do których mam największy sentyment. Często do nich wracam (przynajmniej do niektórych) i jak dotąd się nie zawiodłem.

Kultowe komiksy polskie

W tym artykule zebrałem najwybitniejsze komiksy polskie wydawane w czasach PRL. Choć większość z nich nie jest znana poza granicami naszego pięknego kraju, prezentują naprawdę wysoki poziom. Nie jestem osobą wierzącą, ale mimo to napiszę: to grzech nie znać poniższych tytułów.

Kajko i Kokosz

Kajko i Kokosz

Autor: Janusz Christa

Seria komiksów autorstwa Janusza Christy, która stała się jego najpopularniejszym dziełem. Bohaterami komiksu są dwaj słowiańscy woje mieszkający w grodzie kasztelana Mirmiła. Ich głównymi wrogami są Zbójcerze pod komendą Hegemona.

Pierwszy pasek z przygodami Kajka i Kokosza ukazał się w Wieczorze Wybrzeża w 1972 roku i zawierał części historii zatytułowanej Złote prosię (wydana później pod zmienionym tytułem Złoty puchar). Kolejnymi wydanymi w ten sposób tomami były: Szranki i konkury oraz Woje Mirmiła. Potem autor przeszedł do Świata Młodych. Jedna historia ukazała się w magazynie Relax, natomiast dwie kolejne zostały od razu wydrukowane w formie albumowej.

Uważam Kajka i Kokosza za największe (i najwspanialsze) dzieło polskiego komiksu z czasów PRL. Nie dziw się więc, że umieszczam go w niniejszym zestawieniu na pierwszym miejscu (choć nie jest to żaden ranking).

Ciekawostka: od 2016 roku publikowana jest oficjalna kontynuacja serii zatytułowana Kajko i Kokosz – Nowe Przygody, tworzona przez różnych autorów. Przyznaję się bez bicia, że tych najnowszych komiksów jeszcze nie czytałem. Jakoś nie mogę się do nich przekonać.

Tytus, Romek i A’Tomek

Tytus, Romek i A’Tomek

Autor: Papcio Chmiel (właśc. Henryk Jerzy Chmielewski)

Nie da się ukryć, że Tytus, Romek i A’Tomek jest jednym z najbardziej popularnych i kultowych polskich komiksów okresu PRL. Seria ta jest wydawana od 1957 do 2021 roku (na początku tego właśnie roku autor zmarł). Jest to najdłużej ukazująca się polska seria komiksowa.

Tytus, Romek i A’Tomek zawsze budził we mnie mieszane uczucia. Z jednej strony historie były interesujące i niezwykle wciągające. Z drugiej jednak strony, ilustracje nigdy nie przypadły mi do gustu. Zdecydowanie bardziej podobały mi się rysunki wspomnianego wcześniej Janusza Christy.

Jedno jest pewne, seria komiksowa stworzona przez Papcia Chmiela należy do czołówki, jeśli chodzi o popularność polskiego komiksu. Bez Tytusa i jego przyjaciół historia naszej rodzimej popkultury wyglądałaby zupełnie inaczej.

Funky Koval

Funky Koval

Autorzy: Maciej Parowski i Jacek Rodek (scenariusz), Bogusław Polch (rysunki)

Głównym bohaterem tej serii komiksowej jest kosmiczny detektyw Funky Koval, który z pomocą przyjaciół i partnerów z agencji detektywistycznej tropi międzyplanetarne afery. Komiks zdobył serca czytelników znakomitymi rysunkami (też się w nich zakochałem) oraz intrygującym scenariuszem. Mimo że akcja rozgrywała się w USA w latach 80. XXI wieku, w treści znajdujemy dużo odniesień do rzeczywistości PRL.

Poznałem Funky Kovala dzięki kwartalnikowi Komiks – Fantastyka, który od samego początku namiętnie czytałem. Wówczas komiks ten publikowano naprzemiennie z Yansem, jednym z najlepszych komiksów europejskich, jakie kiedykolwiek czytałem.

Skąd się bierze woda sodowa

Skąd się bierze woda sodowa

Autor: Tadeusz Baranowski

Dwaj poszukiwacze przygód – Buffalo Kudłaczek i Bill Bąbelek – jako miłośnicy wody sodowej postanawiają poszukać jej źródła. Otrzymują mapę od Indian o imieniu Wielki Niepokój, a podczas wyprawy napotykają wiele charakterystycznych postaci.

Skąd się bierze woda sodowa to sztandarowa pozycja w twórczości Tadeusza Baranowskiego, ale również inne jego komiksy bez skrępowania możemy określić mianem kultowych.

Jednym z takich tytułów jest Antresolka Profesorka Nerwosolka, która znalazła się w książce 1001 Comics You Must Read Before You Die Paula Gravetta.

Jonka, Jonek i Kleks

Jonka, Jonek i Kleks

Autorka: Szarlota Pawel (właśc. Eugenia Joanna Pawel-Kroll)

Pierwsza historyjka o Kleksie i jego przyjaciołach ukazała się na łamach Świata Młodych w 1974 roku, początkowo w wersji czarno-białej. Później komiksy były publikowane w albumach (pierwszy, który czytałem, to Pióro kontra flamaster z 1985 roku).

Szarlota Pawel stworzyła swoich bohaterów dzięki podpowiedzi otrzymanej od Papcia Chmiela. Twierdził on, że przepisem na udany komiks jest odpowiednia grupa bohaterów: dwoje dzieci i fantastyczna postać obdarzona niezwykłymi zdolnościami. W ten sposób narodził się niebieski stworek, który wyskoczył z kałamarza.

Ciekawostka: w czerwcu 2019 roku w kontenerze na śmieci odnaleziono zbiór komiksów, notatek, rysunków, zdjęć, dokumentów i innych materiałów należących do Szarloty Pawel. Za pośrednictwem Facebooka zwołano grupę osób, która chciała uratować wyrzucone skarby. Niestety, większość została ostatecznie wywieziona przez kierowcę śmieciarki. Przypuszcza się, że archiwum zostało wyrzucone przez osoby sprzątające mieszkanie po zmarłej artystce, które nie miały pojęcia o prawdziwej wartości jej prac.

Skradziony skarb

Skradziony skarb

Autorzy: Małgorzata Rutkowska (scenariusz), Jerzy Wróblewski (rysunki)

Komiks sensacyjny, którego scenariusz został oparty na motywach powieści Macieja Kuczyńskiego pt. Rabunek. To był pierwszy „dorosły” komiks, jaki miałem okazję przeczytać w swoim życiu. Zrobił na mnie ogromne wrażenie. Ilustracje były dla mnie czymś wspaniałym, natomiast fabuła okazała się na tyle wciągająca, że przez długi czas Skradziony skarb traktowałem jak najcenniejszą perłę mojej młodzieńczej kolekcji komiksów.

Warto w tym miejscu zaznaczyć, że Jerzy Wróblewski stworzył jeszcze kilka pojedynczych tytułów, które z powodzeniem można obecnie uznać za kultowe polskie komiksy z czasów PRL. Są to m.in.: Figurki z Tilos, Czarna róża, Legendy wyspy labiryntu.

Kajtek i Koko

Kajtek i Koko

Autor: Janusz Christa

Historia Kajtka sięga lat 50. XX wieku, kiedy to ukazywały się paski komiksowe Janusza Christy w Wieczorze Wybrzeża. Koko pojawił się później i okazał się doskonałą przeciwwagą dla Kajtka. Kajtek i Koko pojawili się po raz pierwszy razem w paskach komiksowych drukowanych w Wieczorze Wybrzeża w serii Przygody Kajtka i Koka (1963-1964).

Przygody obu panów cieszyły się ogromną sympatią czytelników i na stałe wpisały się (WIELKIMI LITERAMI) w historię polskiego komiksu.

Ostatnim komiksem, w którym pojawili się bohaterowie, był Kajtek i Koko w kosmosie (1968-1972). Jest to aktualnie najdłuższy polski komiks. Ukazywał się nieprzerwanie przez 4 lata na łamach Wieczoru Wybrzeża, osiągając rekordową długość 1270 odcinków. Historia ciągnęła się tyle czasu z powodu czytelników, którzy nie zgadzali się na zakończenie przygód Kajtka i Koka.

Kajtek i Kokotak bardzo spodobali się odbiorcom, że doczekali się swoich bliźniaczo podobnych średniowiecznych odpowiedników: Kajka i Kokosza (o których pisałem wyżej).

Binio Bill

Binio Bill

Autor: Jerzy Wróblewski

Seria ta prawie w całości (z wyjątkiem dwóch ostatnich albumów) ukazywała się tylko w gazecie Świat Młodych w latach 80. XX wieku. Binio Bill był tam drukowany na ostatniej stronie.

W 2016 roku przygody Binio Billa zostały wznowione i wydane w zbiorczych albumach przez wydawnictwo Kultura Gniewu.

Binio Bill był (o ile dobrze pamiętam) pierwszym komiksem publikowanym w Świecie Młodych, który zacząłem wycinać i wklejać do zeszytu. W ten sposób stworzyłem sobie własny album przygód sympatycznego kowboja. Szkoda, że moja „wyklejanka” nie ostała się do dzisiaj.

Kapitan Kloss

Kapitan Kloss

Autorzy: Andrzej Zbych (scenariusz), Mieczysław Wiśniewski (rysunki)

Jest to seria polskich komiksów opartych na scenariuszu serialu Stawka większa niż życie, a także spektakli teatralnych i powieści pod tym samym tytułem. Głównym bohaterem jest tutaj Stanisław Moczulski (w serialu Kolicki) ps. Janek, agent radzieckiego i polskiego wywiadu o kryptonimie J-23 podszywający się pod niemieckiego kontrwywiadowcę Hansa Klossa.

Pierwsze wydanie komiksu z serii Kapitan Kloss miało miejsce w latach 1971-1973, kilka lat po zakończeniu emisji serialu i Teatru Telewizji oraz po wydaniu powieści. Co ciekawe, sam komiks powstał na zlecenie szwedzkie.

O Kapitana Klossa musiałem swego czasu stoczyć niejeden bój z kolegami. Brakowało mi prawie połowy serii, więc musiałem się nieźle napocić, by ją ostatecznie skompletować. Przeprowadziłem kilka naprawdę dziwnych transakcji wymiennych, ale ostatecznie udało się.

Kapitan Żbik

Kapitan Żbik

Autorzy: różni

Ta seria polskich komiksów, których głównym bohaterem był Jan Żbik, kapitan Milicji Obywatelskiej, ukazywała się pierwotnie w latach 1968-1982. Twórcą postaci głównego bohatera był Władysław Krupka. Komiksy o Żbiku były pierwszymi w dorobku Grzegorza Rosińskiego, natomiast najwięcej (27 części) narysował Jerzy Wróblewski, który jest (jak dotąd) twórcą największej liczby wydanych oficjalnie komiksów w Polsce.

Bez wątpienia Kapitan Żbik jest jednym z najbardziej kultowych polskich komiksów epoki PRL. W dodatku jest to seria przeznaczona raczej dla starszego czytelnika, więc miała potencjalnie większy zasięg niż takie pozycje jak Kajko i Kokosz czy Tytus, Romek i A’Tomek.

Muszę się jednak przyznać, że osobiście nigdy nie przepadałem za tą serią. W mojej kolekcji znajdował się tylko jeden zeszyt (W potrzasku), ponieważ dostałem go w prezencie. Resztę czytałem, pożyczając od kolegów, i nigdy nie miałem ochoty posiadać Kapitana Żbika na własność. O wiele bardziej interesowały mnie zawsze takie gatunki jak science fiction, więc przygody PRL-owskiego milicjanta nie rozgrzewały mojej wyobraźni.

Janosik

Janosik

Autorzy: Tadeusz Kwiatkowski (scenariusz), Jerzy Skarżyński (rysunki)

Scenariusz komiksu powstał na podstawie książek autorstwa Tadeusza Kwiatkowskiego wydawanych w latach 1971-1972. Seria komiksowa opowiada o fikcyjnych losach Janosika, słowackiego bohatera narodowego. Akcja rozgrywa się na Podhalu na przełomie XVIII i XIX wieku. Zeszyty komiksowe wydano w formacie B4, przy czym każdy z nich liczył wraz z okładką 36 stron, z których połowa była kolorowa.

I tutaj ciekawostka. Janosika nie czytałem w dzieciństwie. Ukazywał się przed moimi narodzinami i jakoś w mojej młodości nie miałem nawet okazji dowiedzieć się o istnieniu tego tytułu. Poznałem go dopiero około 2000 roku dzięki podpowiedzi kolegi. Muszę przyznać, że najbardziej przypadła mi do gustu warstwa ilustracyjna tego komiksu. Kolorystyka jest nietypowa i od razu przyciąga uwagę.