Strona Główna › Komiks › Metakomiks, czyli jak zmieszać fikcję z rzeczywistością

Co to jest metakomiks? | Fot. Abaren

Metakomiks, czyli jak zmieszać fikcję z rzeczywistością

Spis treści

Metakomiks to dzieło, które dzięki pogłębionej narracji nie tylko przedstawia losy stworzonych przez autora postaci, ale także pozwala im na świadome wchodzenie w interakcję z czytelnikiem (lub samym autorem).

Metakomiks jest specyficznym typem narracji, który umożliwia wykorzystanie wszystkich wad i zalet sztuki sekwencyjnej, niemal do granic możliwości.

Metakomiks

Metakomiks to swoisty rodzaj komiksu, którego bohaterowie zdają sobie sprawę, że zostali stworzeni przez autora jako postaci występujące w jego opowieści. Co więcej, w przypadku tego typu narracji poszczególne postaci mogą wykorzystać strukturę komiksu, by robić postępy.

Mówiąc o metakomiksie mamy zazwyczaj na myśli dzieło należące do kategorii literatury określanej mianem metafikcji.

Metafikcja to termin nadawany literaturze, która świadomie i systematycznie zwraca uwagę na swój status dzieła fabularnego w celu postawienia pytań o związek między fikcją a rzeczywistością. Dokonując krytyki własnych metod konstrukcyjnych, takie dzieła nie tylko badają fundamentalne struktury fikcji narracyjnej, ale także możliwą fikcyjność świata znajdującego się poza utworem literackim. – Patricia Waugh1

Elementy metakomiksu:

• wykorzystanie struktury komiksu – np. postaci mogą podróżować pomiędzy panelami komiksu;
• wciąganie do fabuły samego autora oraz korzystanie przez postaci z jego pomocy;
• narracja dotyczy zarówno przedstawianej historii, jak i samego procesu opowiadania;
• pozwala twórcy na zwrócenie uwagi i skomentowanie różnych aspektów natury opowiadanej historii lub szczegółów jej tworzenia;
• odgrywa szczególną rolę w analizie komiksu jako sztuki i otwiera nowe możliwości badawcze dotyczące tego, jak czytelnicy interpretują i rozumieją komiksy;
• istnieją różne odmiany metakomiksu w zależności od tego, w jakim celu konstruowana jest treść metafikcyjna.

Oto najpopularniejsze rodzaje metakomiksu:

• metakomiks świadomy – jego bohater (lub inne występujące w nim postaci) ma świadomość, że jest postacią z komiksu;
• metakomiks formalny – jego fabuła obejmuje formalną manipulację konwencją komiksu;
• metakomiks narracyjny – jego fabuła zawiera w sobie elementy produkcji lub konsumpcji komiksów oraz wszelkiego rodzaju aspekty związane z subkulturą komiksową;
• metakomiks demaskujący – ujawniający mechanizmy produkcji związane z tworzeniem samego komiksu;
• metakomiks autorski – jego fabuła dotyczy samego autora, który coś opowiada czytelnikowi (np. wątki ze swojego życia) lub pojawia się w fabule niczym jedna ze swoich postaci;
• metakomiks intertekstualny – jego zawartość w jakiś sposób odnosi się do treści innych dzieł.

Powyższa lista nie jest wyczerpująca. Poszczególni badacze kultury proponują różne rodzaje metakomiksu. Co więcej, bardzo często dochodzi do sytuacji, w której jeden tytuł posiada cechy kilku rodzajów metanarracji, więc nie sposób go przypisać tylko do jednej kategorii.

Metakomiks – przykłady

Poniżej przedstawiam najbardziej znane przykłady metakomiksów. Oczywiście poza poniższą listą istnieją jeszcze inne tytuły, ale nie znam wszystkich wydawanych na świecie komiksów, więc ograniczę się do tego, co miałem okazję przeczytać.

Zrozumieć komiks

Autor: Scott McCloud

Wydawca w Polsce: Kultura Gniewu

To jest komiks o komiksie, czyli chyba najbardziej sztandarowe dzieło metakomiksowe. Można powiedzieć, że właśnie ta publikacja zapoczątkowała pojawienie się prawdziwego metakomiksu. Opierając się na dokonaniach Willa Eisnera, McCloud zrobił kolejny logiczny krok: przedstawił swoje argumenty w postaci komiksu, używając tej samej komiksowej "gramatyki", którą chciał opisać.

W późniejszych pracach McCloud próbował poeksperymentować z koncepcjami metakomiksu, ale Zrozumieć komiks jest nadal uważany za najlepsze dzieło. Jest to przyjazny dla użytkownika przewodnik po sztuce sekwencyjnej, który z niesamowitym wyczuciem prowadzi czytelnika przez zawiłości komiksowego medium.

Dowiedz się więcej na temat tej publikacji: Zrozumieć komiks – Scott McCloud [Zaskakująca recenzja].

Odpłaszczenie

Autor: Nick Sousanis

Wydawca w Polsce: Prószyński i S-ka

Można powiedzieć, że Odpłaszczenie jest traktatem filozoficznym w formie komiksu. Stanowi rodzaj metafizycznej medytacji nad wykraczaniem poza ramy percepcji, w której żyjemy. Komiks ten jest eksperymentem dotyczącym wizualnego myślenia i próbuje uwrażliwić czytelnika na komiksową stylistykę.

To niesamowity przykład tego, co można zrobić z komiksową formą wyrazu artystycznego. Jest to zresztą głównym celem Odpłaszczenia: wykazać potencjał komiksu jako sposobu prowadzenia filozoficznych rozważań. Jest to bardzo dobrze wykonany przykład metakomiksu. Myślę, że każdy prawdziwy miłośnik sztuki sekwencyjnej powinien przeczytać dzieło Sousanisa.

Mister Invincible

Autor: Pascal Jousselinby

Mister Invincible to komiks o superbohaterze. Tytułowa postać ma żółty kostium, czarną maskę i pelerynę. Zwalcza przestępczość i pomaga ludziom w swoim małym francuskim miasteczku. A jakimi mocami dysponuje bohater? Umie przeskakiwać między poszczególnymi komiksowymi panelami, wykorzystuje więc umiejętnie formę komiksu, by pokonywać różnego rodzaju przeciwności oraz wrogów.

Dzieło Pascala Jousselinby’ego jest kwintesencją świadomego metakomiksu. Jego bohater w niesamowity sposób prezentuje możliwości wykorzystania obrazkowej narracji. Otwiera czytelnika na nową interpretację oraz funkcję komiksu jako dzieła sztuki. Chociaż sama historia Mister Invincible ma charakter humorystyczny, staje się też krokiem milowym na ścieżce rozwoju medium, jakim jest komiks.

Opus

Autor: Satoshi Kon

Wydawca w Polsce: Studio JG

Głównym bohaterem opowieści jest Chikara Nagai, który właśnie kończy rysować ostatnie plansze swojego komiksu. W finale akcji planuje uśmiercić dwie walczące ze sobą postaci – Rin i Maski. Jednakże dzięki swoim parapsychicznym zdolnościom Rin wydostaje się z komiksu i kradnie planszę, na której przedstawiono jego śmierć.

Potem akcja rozwija się w tak szaleńczym tempie, że nawet nie będę jej próbował opisywać w tym miejscu. To po prostu trzeba przeczytać.

Kot Krejzol

Autor: George Herriman

Kot Krejzol to amerykański komiks gazetowy, autorstwa rysownika George'a Herrimana, który ukazywał się w latach 1913-1944. Po raz pierwszy został opublikowany w New York Evening Journal. Komiks ten to mieszanka niekonwencjonalnego surrealizmu, niewinnej żartobliwości i poetyckiego, specyficznego języka.

Dzieło Herrimana można sklasyfikować jako metakomiks z wielu powodów, na przykład autor angażuje się w fabułę komiksu. Zdarza się, że postać fizycznie przeskakuje do następnego kadru, przebijając tym samym czwartą ścianę i udowadniając, że jest świadoma znajdowania się w komiksie. W rzeczywistości, gdyby postać nie przebiła czwartej ściany, nie doszłoby do finału (przynajmniej nie w takiej formie, jaką stworzył autor).

Deadpool

Autorzy: różni (Marvel)

Deadpool to postać bardzo znana i lubiana przez miłośników komiksu superbohaterskiego rodem z USA. Spośród postaci marvelowskiego uniwersum Deadpoola wyróżniają jednak nie tyle nadprzyrodzone zdolności (to akurat nie jest nic niezwykłego w tym świecie), ale świadomość tego, że jest postacią z komiksu.

Superbohater bardzo często odwołuje się do konwencji komiksowej, wysławiając się na ten temat dość swobodnie (choć wielu jego rozmówców nie wie, o co mu chodzi). W dodatku Deadpool niejednokrotnie zwraca się bezpośrednio do czytelnika, próbując mu coś uświadomić, wyjaśnić bądź po prostu sobie z niego zażartować.

Warto zaznaczyć, że Deadpool nie jest jedynym metabohaterem w amerykańskim komiksie. Podobnie zachowuje się chociażby Harley Quinn z uniwersum DC, która niejednokrotnie komunikuje się ze swoimi czytelnikami. Jest jeszcze Squirrel Girl (Marvel) czy Animal Man stworzony przez Granta Morrisona.

Metakomiks – polskie przykłady

Komiksy tworzone przez Henryka Chmielewskiego (Tytus, Romek i A’tomek) to szalone, po części surrealistyczne, opowieści przeznaczone dla czytelnika w każdym wieku. Niektóre elementy fabuły są czystą metanarracją. Sam autor występuje jako jedna z regularnych postaci (Papcio Chmiel), a tytułowi bohaterowie są świadomi bycia postaciami komiksowymi. W jednej z ksiąg (niestety nie pamiętam w której) Tytus z kolegami uroczyście obiecują brać udział we wszystkich przygodach narysowanych przez Papcia.

Myślę, że twórczość Chmielewskiego stanowi najlepszy polski przykład metakomiksu. Chociaż w niezwykle popularnych komiksach Tadeusza Baranowskiego również występują elementy metanarracji (postaci przechodzą między kadrami, wykorzystują strukturę komiksu, a nawet pojawia się sam autor).

Metakomiks: polecana bibliografia

1. Patricia Waugh: Metafiction. The Theory and Practice of Self-Conscious Fiction, Routledge, 1984 r.
2. Paul S. Miklowitz: Metaphysics to metafictions. Hegel, Nietzsche, and the end of philosophy, SUNY Press, 1998 r.
3. Karolina Golinowska: Praktyka artystyczna XX wieku z perspektywy meta narracji, w: Komunikacja przez sztukę. Komunikacja przez język – praca pod redakcją Bartłomieja Bączkowskiego i Pawła Gałkowskiego, Poznań, 2008 r.
4. Aaron Meskin, Roy T. Cook: The Art of Comics. A Philosophical Approach, Wiley-Blackwell, 2011 r.
5. Julia Abel, Christian Klein (red.): Comics und Graphic Novels. Eine Einführung, J.B. Metzler, 2015 r.
6. Frank Bramlett, Roy T. Cook, Aaron Meskin (red.): The Routledge Companion to Comics, Routledge, 2017 r.
7. Andrea Macrae: Discourse Deixis in Metafiction. The Language of Metanarration, Metalepsis and Disnarration, Routledge, 2019 r.
8. Wikipedia (po angielsku): Metacomic.

Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej bloga o sztuce.