Idea prostoty pojawia się w wielu kulturach, nic więc dziwnego, że znajdujemy ją również w sztuce. Minimal art (minimalizm) to nurt, który znamy zatem już od dawna, choć w pełni rozwinął się dopiero w XX wieku.
Minimal art, zwany też sztuką ABC (ponieważ koncentruje się na podstawowych elementach), wyrósł z pomysłów wyrażanych przez ludzi takich jak Kazimierz Malewicz, który był pionierem sztuki abstrakcyjnej, malując niereprezentatywne obrazy bez odniesienia do ludzi i przedmiotów znajdujących się w prawdziwym świecie.
Minimal art
Minimalizm (minimal art) pojawił się w Nowym Jorku na początku lat 60. XX wieku wśród artystów, którzy świadomie odchodzili od sztuki nowoczesnej, uważając ją za nieaktualną i zbyt akademicką. Fala nowych wpływów i odkrytych stylów skłoniła młodszych artystów do zakwestionowania konwencjonalnych granic między różnymi mediami.
Minimalizm był w dużej mierze reakcją na najwybitniejszy styl sztuki rozwijający się w latach 50. XX wieku – ekspresjonizm abstrakcyjny, który przekazywał wiele intensywnych emocji oraz idei, a tworzony był (najczęściej) w sposób spontaniczny lub nieplanowany. Przykładem takiego malarstwa jest twórczość Jacksona Pollocka.
Nowa sztuka nie miała być dramatyczna czy emocjonalna, lecz chłodna i niejako zdystansowana od rzeczywistości (i jej dylematów). Dzieła minimalistów (głównie rzeźby) były często wytwarzane z materiałów przemysłowych i podkreślały anonimowość autora.
Malarze i rzeźbiarze unikali jawnej symboliki i treści emocjonalnych, ale zwracali uwagę na materialność dzieł. Pod koniec lat siedemdziesiątych minimal art podbijał serca odbiorców w Ameryce i Europie dzięki połączonym siłom kustoszy muzeów, handlarzy sztuki i coraz liczniejszych publikacji.
Minimal art: cechy
Kluczowe cechy minimalizmu w sztuce:
- Najważniejszą cechą minimal art jest oszczędność w wyrazie artystycznym – dzieła minimalistyczne tworzone są za pomocą najprostszych figur geometrycznych (koła, kwadraty, trójkąty etc.) i skoncentrowane są na takich elementach jak obiekt, linia i kolor.
- Minimaliści zrezygnowali ze wszystkiego, co mogłoby w ich pracach sugerować jakiekolwiek odniesienia do rzeczywistości czy też metafory. Doprowadziło to do stworzenia eleganckich, geometrycznych dzieł, które celowo i radykalnie unikają tradycyjnej estetyki.
- Artyści tego nurtu chętnie tworzą prace w dużej skali, wręcz monumentalne.
- Minimalizm charakteryzuje się również wysokim stopniem precyzji wykonania. Wszystkie detale (choć nieliczne) są dopracowane do granic możliwości.
- Poszczególne obszary obrazów są gładkie, pozbawione oczywistych pociągnięć pędzla lub śladu dłoni artysty. Charakteryzują się również precyzyjnymi granicami oraz brakiem cieniowania czy subtelnego przechodzenia jednej barwy w drugą.
- Zastosowanie prefabrykowanych materiałów przemysłowych i prostych, często powtarzanych form geometrycznych wraz z naciskiem na fizyczną przestrzeń zajmowaną przez dzieło zmusiły widza do skonfrontowania układu i skali form.
- Minimaliści starali się zatrzeć rozróżnienie między malarstwem a rzeźbą.
- Podejście konstruktywistyczne doprowadziło do zastosowania produkcji modułowej i materiałów przemysłowych zamiast technik rzemieślniczych tradycyjnej rzeźby. Minimaliści tworzyli dzieła, które przypominały produkty wytworzone w fabryce.
- Minimal art to często dzieła anonimowe, pozbawione podpisu.
- Bardzo częstą praktyką minimalistów jest powtarzanie lub tworzenie wielu obrazów o tych samych motywach.
- Minimalizm nie jest ekspresyjny. Patrząc na dzieło minimalistyczne, nie znajdziemy skomplikowanych idei ani przekazu artysty.
Minimal art – ciąg dalszy
Z minimalizmem wiążą się jeszcze dwa nowe nurty artystyczne, o których wypada w tym miejscu wspomnieć.
- Neominimalizm – jest dość niejasno zdefiniowanym ruchem artystycznym z końca XX wieku i początku XXI wieku. Czasami jest określany jako neo-geo, neokonceptualizm, neofuturyzm, postabstrakcjonizm czy sztuka inteligentna. Współcześni artyści, którzy są związani z neominimalizmem to: Paul Kuhn, Christopher Willard, David Burdeny, Laurel Smith, Catharine Burgess, Tanya Rusnak, Marjan Eggermont, Eve Leader i inni.
- Postminimalizm – to próba wyjścia poza idiom minimalizmu w architekturze i sztukach wizualnych. Mówiąc najprościej, minimalizm z lat 60. XX wieku jest raczej intelektualnym stylem sztuki charakteryzującym się ekstremalną prostotą formy i umyślnym brakiem wyrazistej treści. Minimalistyczni artyści byli zainteresowani jedynie przedstawieniem czystego pomysłu. W postminimalizmie (od 1971 r.) nacisk kładzie się na sposób przekazywania idei. Postminimalizm jest kojarzony z następującymi współczesnymi artystami: Joseph Nechvatal, Tom Friedman, Cecil Touchon, Martin Puryear, Felix Gonzalez-Torres, Wolfgang Laib, Eva Hesse, Richard Tuttle, Anish Kapoor, Rachel Whiteread i inni.
Minimal art: artyści
Piet Mondrian (1872-1944) – holenderski malarz i teoretyk sztuki, uważany za jednego z największych artystów XX wieku. Znany jako jeden z pionierów XX-wiecznej sztuki abstrakcyjnej, ponieważ zmienił kierunek artystyczny z malarstwa figuratywnego na coraz bardziej abstrakcyjny styl, aż do momentu, w którym jego artystyczny przekaz został zredukowany do prostych elementów geometrycznych (neoplastycyzm).
Kazimierz Malewicz (1879-1935) – rosyjski artysta awangardowy i teoretyk sztuki, którego pionierskie obrazy i teksty wywarły głęboki wpływ na rozwój sztuki abstrakcyjnej i minimalistycznej w XX wieku. Jego koncepcja suprematyzmu dążyła do wypracowania formy wyrazu, która odchodziła (najdalej jak to możliwe) od świata form naturalnych i przedmiotu, aby uzyskać dostęp do „supremacji czystego odczuwania” i duchowości.
Donald Judd (1928-1994) – jeden z czołowych artystów amerykańskich, który rozpoczął karierę jako malarz i krytyk sztuki w latach 40. XX wieku. Jego praca pomogła zdefiniować minimal art, zwłaszcza esej z 1965 roku pt. Przedmioty konkretne (Specific Objects), w którym opowiadał się za sztuką wykonaną z powszechnie dostępnych materiałów.
Sol LeWitt (1928-2007) – był amerykańskim artystą związanym z różnymi ruchami, w tym sztuką konceptualną i minimal art. Zasłynął pod koniec lat 60. XX wieku dzięki swoim rysunkom ściennym i strukturom (wolał to określenie zamiast słowa „rzeźba”). LeWitt przekształcił proces tworzenia sztuki, kwestionując fundamentalny związek między ideą, podmiotowością artysty i dziełem.
Robert Morris (1931-2018) – amerykański rzeźbiarz, artysta konceptualny i pisarz uważany za jednego z najwybitniejszych teoretyków minimalizmu.
Dan Flavin (1933-1996) – był amerykańskim artystą minimalistycznym znanym z tworzenia rzeźb oraz instalacji z dostępnych na rynku opraw fluorescencyjnych.
Tony Smith (1912-1980) był amerykańskim rzeźbiarzem, artystą wizualnym, projektantem architektury i znanym teoretykiem sztuki. Jest uważany za pionierską postać amerykańskiej rzeźby minimalistycznej.
Agnes Martin (1912-2004) – artystka kanadyjskiego pochodzenia, która tworzyła i pracowała w USA, aż do śmierci w wieku 92 lat. Chociaż przypisywana jest do nurtu minimalizmu, sama widziała siebie jako przedstawicielkę ekspresjonizmu abstrakcyjnego.
Minimal art: bibliografia
- Kazimierz Malewicz, The Non-Objective World, Theobald, 1959 r.
- Julia M. Busch, A Decade of Sculpture: the New Media in the 1960s, London, 1974 r.
- Gregory Battcock (red.), Minimal Art A Critical Anthology, 1995 r.
- Maria Hussakowska-Szyszko, Minimalizm, Instytut Historii Sztuki UJ, 2003 r.
- Daniel Marzona, Minimal Art, Taschen GmbH, 2004 r.
- Brandon Taylor, Contemporary Art: Art Since 1970, London, 2005 r.
- Christopher Want, Minimalism, Grove Art Online, Oxford University Press, 2009 r.
- Wikipedia (po angielsku): Minimalism.
