Strona Główna › Psychoeksperyment › Praca z cieniem – na czym polega? Krótki przewodnik po pracy z nieświadomością

Na czym polega praca z cieniem? | Fot. Artvizual

Praca z cieniem – na czym polega? Krótki przewodnik po pracy z nieświadomością

Spis treści

Praca z cieniem jest potężnym narzędziem samopoznania. Polega w głównej mierze na eksplorowaniu nieświadomych części naszej psychiki, które zwykle są ukryte bardzo głęboko. Jeśli chcesz poprawić jakość życia, pokonać mroczniejsze aspekty swojej istoty i osiągnąć wewnętrzny spokój – praca z cieniem jest jedną z najskuteczniejszych technik.

Każdy człowiek – Ty również – ma w sobie coś, czego unika albo czego istnieniu zaprzecza. Proces pracy z cieniem może być więc trudny i nieprzyjemny, ponieważ wymaga zmierzenia się z tymi częściami własnej osobowości, które często przez lata są spychane w mroczną otchłań – tam, gdzie nie będą przeszkadzały. Potrzeba odwagi i determinacji, by po nie sięgnąć.

Z doświadczenia wiem jednak, że nagroda za podjęty wysiłek jest bezcenna. Praca z cieniem prowadzi nie tylko do większej samoświadomości, samoakceptacji czy szeroko pojętego rozwoju osobistego. W wielu przypadkach wręcz ratuje życie. Osobiście znam kilka osób, które biorąc się za bary z własnym cieniem, uchroniły się przed najbardziej destrukcyjnymi ścieżkami.

Wiem doskonale, jak ważna jest praca z cieniem, dlatego postanowiłem przygotować krótki przewodnik dla początkujących. Skupię się w tym miejscu na podstawowych informacjach, których zadaniem jest przybliżyć Ci omawiany temat.

Czym jest cień?

Nie, nie chodzi o to, co się pojawia, gdy zasłaniasz swoim ciałem jakieś źródło światła.

Cień jest terminem używanym w psychologii do opisania jednego ze składników osobowości człowieka. A dokładniej – jest to ta część, którą staramy się tłumić, zaprzeczamy jej istnieniu, z różnych względów odrzucamy. Koncepcja cienia może obejmować wszystko, co znajduje się poza "światłem świadomości".

Każdy człowiek ma jakieś cechy charakteru, z których jest dumny. Ale ma również cechy, o których wolałby zapomnieć. Te ostatnie nie są źródłem pozytywnych doświadczeń, wprawiają w zakłopotanie lub prowadzą do cierpienia. Dlatego w psychice istnieje mechanizm wyparcia; ukrywania przed widokiem publicznym tego, co niewygodne. Właśnie te części Twojej osobowości składają się na cień.

Koncepcję cienia jako składnika osobowości wprowadził Carl Gustav Jung. Warto poczytać jego książki, żeby dowiedzieć się na ten temat więcej.

Każdy nosi cień, a im mniej jest on wcielony w świadome życie jednostki, tym jest mroczniejszy i gęstszy. – Carl Gustav Jung w Psychology and Religion (1938)

Jung twierdził, że cień jest nieznaną mroczną stroną osobowości. Jest instynktowny oraz irracjonalny; izoluje i szkodzi człowiekowi, działając jako zasłona iluzji rozciągnięta pomiędzy ego a realnym światem. Cień odpowiada za nieakceptowane społecznie zachowania człowieka, a także negatywne przekonania, myśli lub uczucia (takie jak złość, wstyd, zazdrość, strach).

Rolą cienia w naszej psychice jest ochrona określonego obrazu siebie poprzez ukrywanie lub tłumienie tych aspektów nas samych, które uważamy z jakiegoś względu za niepożądane. Cień może również służyć jako repozytorium niewyrażonych emocji i pragnień.

Manifestacja cienia

Cień może się objawiać w Twoim życiu na różne sposoby. Najczęściej robi to bez udziału świadomości, więc warto wiedzieć, na co należy zwrócić uwagę.

1. Projekcja – możesz przenosić na innych własne tłumione emocje lub cechy. Postrzegając je jako złe, krytykujesz otaczających Cię ludzi, że zachowują się w nieodpowiedni sposób. A w rzeczywistości to Ty posiadasz cechy, które widzisz u innych.
2. Wewnętrzny krytyk – cień niejednokrotnie próbuje Cię przekonać, że nie jesteś osobą wystarczająco godną miłości czy akceptacji.
3. Nadpobudliwość – pewne sytuacje lub osoby mogą wywoływać w Tobie silne reakcje emocjonalne. Nie jesteś w stanie ich w pełni wyjaśnić ani zrozumieć.
4. Nieświadome uprzedzenia – cień może również wpływać na Twoje przekonania i postawy, powodując nieracjonalny brak tolerancji czy zrozumienia dla innych.
5. Zaburzone relacje międzyludzkie – częstym zjawiskiem jest angażowanie się w związki z toksycznymi ludźmi lub powtarzanie wzorców prowadzących do konfliktów.
6. Blokady kreatywne – cień może również blokować Twoją kreatywność, tłumiąc tym samym zdolność do pełnego i szczerego wyrażania siebie.
7. Samosabotaż – cień może prowokować Cię do zachowań autodestrukcyjnych, takich jak zwlekanie z podjęciem pożądanego działania, uzależnienia lub (w skrajnych przypadkach) samookaleczenie czy próby samobójcze. Wszystko po to, by uniknąć konfrontacji z tym, czego się obawiasz.

Jak widzisz, cień miewa bardzo niekorzystny wpływ na Twoje życie. Jeśli pozwolisz, by przejął kontrolę nad najistotniejszymi aspektami codzienności, z czasem możesz uznać, że nie ma dla Ciebie ratunku.

Na szczęście to nieprawda. Zawsze można wprowadzić zmiany na lepsze. Stając się bardziej świadomym swojego cienia i pracując nad jego integracją, dokonasz emocjonalnego uzdrowienia własnej osoby. Zaczniesz się dzięki temu dynamicznie rozwijać.

Powszechne lęki

Większość ludzi ma opory przed rozpoczęciem pracy z cieniem. Dlaczego tak się dzieje? Oto kilka przykładów:

1. Strach przed nieznanym – praca z cieniem często ujawnia wewnętrzne sekrety człowieka. Mogą być one nie tylko niekomfortowe, ale wręcz przerażające.
2. Strach przed oceną ze strony innych – społeczna reakcja na nasze zachowanie zwykle dość mocno wpływa na podejmowane przez nas decyzje. Niektórzy ludzie bardzo boją się, że zostaną surowo osądzeni za to, co ukrywają w swoim wnętrzu.
3. Strach przed zmianą – nie ulega wątpliwości, że praca z cieniem przynosi znaczące zmiany w życiu człowieka. Zwykle pojawia się (tymczasowa) destabilizacja i poczucie utraty dotychczasowej strefy bezpieczeństwa.
4. Strach przed bezbronnością – praca z cieniem wymaga wrażliwości oraz otwartości na trudne emocje i doświadczenia. Niektóre osoby mogą mieć poczucie, że znajdują się w ciągłym niebezpieczeństwie i nie są w stanie się obronić.
5. Strach przed porażką – niejednokrotnie pojawiają się myśli o tym, że nie będziemy w stanie przezwyciężyć naszego cienia lub że nasza praca tylko pogorszy sytuację.
6. Strach przed cierpieniem – eksploracja cienia zwykle wywołuje bolesne emocje i doświadczenia. Niektórzy ludzie nie są na to gotowi.

Doskonale rozumiem powyższe lęki, ponieważ znam je z autopsji. Wszystko to czułem; ze wszystkim musiałem sobie jakoś poradzić. Pokonywałem siebie za każdym razem, gdy pojawiał się paraliżujący strach. A gościł często w moim sercu. Na szczęście teraz mogę już napisać, że wszelkie obawy da się przezwyciężyć.

Praca z cieniem

Nie jest łatwo pracować z cieniem. Myślę, że wypada to zaznaczyć na samym początku, by uniknąć ewentualnych rozczarowań. Nie chcę Cię mamić iluzją szybkich i prostych rozwiązań. Jeśli pragniesz dokonać poprawy jakości swojego życia, przygotuj się na poważne wyzwanie.

Praca z cieniem to proces odkrywania oraz integrowania tłumionych aspektów osobowości. To bardzo potężne narzędzie osobistej transformacji i nie należy go lekceważyć. Zbyt lekkomyślne podejście do tematu może okazać się niebezpieczne.

Zanim więc rozpoczniesz pracę z cieniem, postaraj się ocenić, czy jesteś na to gotowy. Nie każdy dysponuje odpowiednią siłą woli do podjęcia tak karkołomnej podróży w głąb siebie. Każdy człowiek jest na innym etapie osobistego rozwoju, toteż czasami konieczna może okazać się pomoc specjalisty.

Praca z cieniem – pytania wstępne

Bardzo Cię proszę, zanim podejmiesz jakiekolwiek decyzje w tej kwestii, szczerze odpowiedz sobie na poniższe pytania:

1. Czy masz otwarty umysł? Bycie wobec siebie szczerym i uczciwym to podstawowy warunek dobrej pracy z cieniem. Bez tego nie ma sensu w ogóle zaczynać.
2. Czy jesteś osobą cierpliwą? Zadanie, którego chcesz się podjąć, wymaga dużej ilości czasu. To nie jest hobby, które możesz uprawiać w czasie wolnym, od przypadku do przypadku. Czeka Cię sporo zadań do wykonania, więc od samego początku musisz mieć pewność, że idziesz na całość.
3. Czy masz wystarczająco dużo czasu dla siebie? Podczas pracy z cieniem będzie trzeba się skupić na sobie. Nie licz na żadne magiczne techniki wielozadaniowości. W tym wypadku to nie zadziała.
4. Szukasz prawdy, czy potwierdzenia własnych przekonań? Pamiętaj: praca z cieniem nie polega jedynie na poprawieniu Twojego samopoczucia. Wręcz przeciwnie. Zanim osiągniesz swoje cele, możesz poczuć się bardzo niekomfortowo. Prawda jest zwykle dość brutalna, więc musisz mieć pewność, że to jej właśnie szukasz.
5. Czy jesteś w stanie praktykować współczucie wobec samego siebie? Aby dobrze poznać swój cień, potrzebne jest poczucie bezwarunkowej życzliwości. Bez tego trudno jest patrzeć na swoją mroczniejszą stronę.
6. Czy kochasz siebie? Albo czy przynajmniej jesteś w stanie zacząć kochać siebie? Praca z cieniem jest niejednokrotnie przytłaczająca. Dlatego nie powinna być podejmowana przez osoby mające niskie poczucie własnej wartości.
7. Komu zazdrościsz i dlaczego? Poznając źródła własnej frustracji, możesz łatwo nakierować się na właściwe tory.
8. Jakie kłamstwa czynisz esencją swojego życia? Wielu ludzi otacza się iluzjami. Wykrycie ich nie jest łatwe, ale jeśli zidentyfikujesz je przed rozpoczęciem pracy, cały proces będzie przebiegał sprawniej.
9. Co sprawia, że czujesz się źle? Sporządź listę wszystkich problemów życiowych, jakie przyjdą Ci do głowy, a już na wstępie będziesz w stanie ustalić ogólne ramy swoich dalszych działań. Być może uda się określić ostateczne cele, które masz przed sobą.
10. Jakich negatywnych emocji starasz się unikać i dlaczego to robisz? Emocje są bardzo ważne w pracy z cieniem, dlatego warto je jak najszybciej zrozumieć.

Od odpowiedzi na powyższe pytania zależy, czy musisz poszukać wyszkolonego przewodnika (np. psychoterapeuty), czy jednak możesz pracować z cieniem na własną rękę. Pamiętaj, że nie ma nic złego w szukaniu pomocy. Wykwalifikowany specjalista jest w stanie zauważyć pewne wzorce zachowań, z których istnienia nawet nie zdajesz sobie sprawy.

Praca z cieniem krok po kroku

Podejmując się wielkiego wyzwania, jakim jest praca z cieniem, łatwo o błędy i utrwalenie złych nawyków. Kiedy rozpoczynałem własne działania, starałem się postępować według określonego schematu. Wydaje się on dość bezpieczny, a przy tym jest w pełni skuteczny. Mając w pamięci ów schemat, nigdy nie pominiesz tego, co ważne.

Oto poszczególne kroki, jakie musisz podjąć, by prawidłowo pracować ze swoim cieniem:

1. Zidentyfikuj – to pierwszy i podstawowy krok w pracy z cieniem. Żeby móc zacząć działać, musisz najpierw uświadomić sobie istnienie stłumionych aspektów własnej osobowości. Jeśli nie wiesz, że czegoś unikasz lub coś w sobie tłumisz, jak masz zacząć pracę?
2. Zaakceptuj – kiedy już zidentyfikujesz swój cień i dokonasz wstępnej analizy, kolejnym krokiem jest zaakceptowanie go jako naturalnej i niezbędnej części Twojej psychiki. Uwolnij się od osądzania, wstydu czy strachu.
3. Zrozum, czyli dokonaj refleksji nad wzorcami zachowań, emocji i myśli – rozpocznij analizowanie tego, co znajdziesz w swoim wnętrzu. Teraz możesz wniknąć głębiej w swój cień, badając jego pochodzenie, pobudzające go wyzwalacze oraz wpływ, jaki ma na Twoje życie. Na tym etapie warto prowadzić dziennik, chodzić na terapię albo korzystać z innych form autorefleksji. Przydatna jest również medytacja.
4. Zintegruj – ostatecznym celem pracy z cieniem jest zintegrowanie go ze świadomą częścią Twojej psychiki. Na tym etapie stłumione dotąd aspekty są już ujawnione. Możesz je zacząć wyrażać w zdrowy sposób.

Działając według powyższego schematu (nazwałem go mianem "4Z"), zawsze udawało mi się osiągać wyznaczone cele. Myślę, że warto dobrze zapamiętać te cztery kroki. Oczywiście są one znacznie bardziej rozbudowane. Tutaj jedynie je wymieniam i pokrótce opisuję. Zachęcam Cię do dalszej nauki i szukania informacji na ten temat.

Dobrym pomysłem jest też nieustanne poszerzanie wiedzy z dziedziny psychologii. To bardzo pomaga w pracy z cieniem.

Ćwiczenia w pracy z cieniem

Dostęp do cienia może być trudny, ponieważ jest on ukryty głęboko w naszej podświadomości. Na szczęście istnieje wiele różnych technik, które pomogą Ci w tym zadaniu. Wypróbuj poniższe ćwiczenia, a z pewnością zrobisz postępy.

1. Prowadzenie dziennika – to jedno z najpotężniejszych narzędzi uzyskiwania dostępu do cienia. Każdego dnia poświęć nieco czasu na zapisywanie swoich myśli, emocji oraz doświadczeń. Dzięki temu zaczniesz dostrzegać pojawiające się wzorce czy intencje, które Cię napędzają. Na jaw wyjdą także nieświadome przekonania będące źródłem najbardziej zaskakujących zachowań.
2. Ekspresja artystyczna – wiem z doświadczenia, że sztuka jest najwyższą formą wyrażania siebie (a więc i manifestowania cienia). Proces twórczy polega w dużej mierze na uważnym zaglądaniu do własnego wnętrza – wszak jest to konieczne, by wpaść na jakiś pomysł. Prawdziwego dzieła sztuki nigdy nie stworzysz w inny sposób.
3. Wewnętrzna rozmowa – choć może się wydawać, że tylko wariat gada sam do siebie, w rzeczywistości jest to szalenie skuteczna droga do konkretnych osiągnięć. Wewnętrzny dialog pobudza wyobraźnię i pozwala uczyć się własnego cienia – poznawać go dokładnie tak samo, jak można poznać drugiego człowieka.
4. Analiza snów – Twoje sny mogą dostarczyć cennego wglądu w nieświadomy umysł. Naucz się prowadzić dziennik snów i analizuj pojawiające się w nich symbole oraz motywy. To pomoże Ci w odkrywaniu tłumionych lęków lub pragnień wpływających na życie na jawie.
5. Medytacja – działa naprawdę dobrze, gdy człowiek nauczy się ją prawidłowo uprawiać. Pomaga w uzyskaniu dostępu do głębszych części Twojej psychiki – stajesz się osobą bardziej świadomą swoich myśli i uczuć.
6. Terapia – nigdy nie lekceważ pomocy profesjonalisty. Nie tylko udzieli on bezcennych wskazówek czy informacji, ale też będzie nadzorować cały proces. Jeśli coś pójdzie nie tak, jak powinno, będziesz mieć obiektywnego pomocnika, który wybawi Cię z opresji.

Istnieje wiele różnych technik pracy z cieniem. Przedstawione przeze mnie "zasady" to jedynie wstępne informacje. Ponownie zachęcam Cię do poszerzania wiedzy na ten temat. Im więcej wiesz, tym lepiej dla Ciebie.

Wskazówka: Wielu znawców tematu jest zdania, że pracy z cieniem nie należy wykonywać w pojedynkę. Kiedy pojawiają się poważne problemy ze zdrowiem psychicznym, niezbędne jest wsparcie profesjonalisty. Człowiekowi często brakuje obiektywizmu, toteż łatwo może wpakować się w poważne tarapaty. Pamiętaj o tym i nie bój się prosić o wsparcie, jeśli go potrzebujesz.

Największe korzyści z pracy z cieniem

Czyniąc pracę z cieniem częścią swojej codziennej rutyny, można bardzo dużo zyskać. Oto niektóre z kluczowych korzyści, których ludzie doświadczają najczęściej:

• zwiększona samoświadomość – osiągana dzięki przenoszeniu nieświadomych wzorców i zachowań na poziom świadomości;
• dojrzałość psychiczna – przestaniesz zaprzeczać temu, co jest dla Ciebie niewygodne;
• uwolnienie się od negatywnych i szkodliwych nawyków;
• odkrywanie ukrytych talentów i pogłębione zrozumienie własnych pasji;
• odnalezienie sensu życia;
• lepsze relacje z ludźmi – nie tylko z członkami rodziny czy przyjaciółmi, ale także z obcymi;
• silniejsza empatia i zrozumienie innych – zwłaszcza tych, których postępowania nie pochwalasz;
• większa równowaga emocjonalna wynikająca z pełniejszego dostępu do uczuć oraz lepszego ich wyrażania;
• zwiększona kreatywność, dzięki której możesz lepiej korzystać ze wszystkich swoich wewnętrznych zasobów;
• większa akceptacja siebie, a więc i wyższe poczucie własnej wartości;
• zwiększona odporność na przeciwności losu, lęki, nieżyczliwe osoby;
• poprawa zdrowia fizycznego i psychicznego;
• odwaga stawiania czoła nieznanemu.

Myślę, że wymienione korzyści są wystarczającymi powodami, by zacząć pracę z cieniem. Jeśli pragniesz osiągnąć cokolwiek z powyższej listy, nie pozostaje nic innego, jak zacząć działać.

Jeśli nie akceptujesz siebie, nie możesz wykroczyć poza siebie i świat: najpierw musisz zwiększyć swoją świadomość, następnie musisz zaakceptować to, czego się nauczysz, a potem musisz podjąć działanie. – Oli Anderson

Duchowy wymiar pracy z cieniem

Dla większości ludzi praca z cieniem wiąże się z poprawą jakości życia czy pokonywaniem problemów natury psychicznej. Tymczasem istnieje jeszcze jeden sposób na wykorzystanie tego potężnego narzędzia – praktyka duchowa.

Właśnie do tego celu używam pracy z cieniem. Jest to dla mnie jedna z metod badawczych pozwalających poznawać najmroczniejsze zakamarki nieświadomości. Bo przecież jest to podróż w głąb mojego jestestwa.

Z każdym wykonanym krokiem uczę się coraz pełniej akceptować siebie, choć zdaję sobie sprawę z tego, że w środku jest sporo rzeczy przedziwnych i raczej niezbyt dobrze postrzeganych przez społeczeństwo. Ale przecież to wszystko stanowi integralną część mojej istoty. Nie mogę tego ignorować. Nie chcę tego robić, ponieważ wiem, że byłby to poważny błąd na mojej osobistej ścieżce życia.

Człowiek jest niezwykle złożonym bytem. Po części fizycznym, po części duchowym. Ma w sobie zarówno światło, jak i mrok. Prawda jest taka, że tylko poprzez integrację obu stron własnej osobowości jestem w stanie doświadczyć pełni istnienia.

Nie obawiam się swojego cienia. Zamiast tego przyjmuję go z ciekawością i szczerą chęcią zaakceptowania. Kontynuuję więc swoją podróż po nieświadomości – tej bezbrzeżnej krainie wypełnionej zaskakującymi wzorcami oraz żwawo poruszającymi się istotami. Ktoś mógłby uznać je za demony, ale to tylko różne aspekty mnie samego.

Choć praca z cieniem nie jest łatwą praktyką, daje ogromną satysfakcję. Jest okazją do wykazania się odwagą, wrażliwością i współczuciem. A to niezwykle ważne cechy we współczesnym świecie, zbliżającym się chwiejnym krokiem do krawędzi chaotycznej przepaści (jak się zdaje).

Każdego dnia staję twarzą w twarz z mroczną częścią siebie. Jestem otwarty na wszystko, co mogę znaleźć. Głęboko w środku wyczuwam transformującą moc. Owa niezmierzona siła pozwala dokonywać prawdziwych cudów. Ale o nich na razie nie będę pisać. Przyjdzie na to czas. Uzbrójmy się w cierpliwość.

Twoje życie ulegnie zmianie, gdy pogodzisz się ze swoim cieniem. Poczwarka stanie się zapierającym dech w piersiach pięknym motylem. Nie będziesz już musiał udawać kogoś, kim nie jesteś. – Debbie Ford

Czy warto się wysilać?

Praca z cieniem wpływa na różne tradycje duchowe. Niektórzy ludzie wierzą nawet, że może ona prowadzić do duchowego przebudzenia. Sam Carl Gustav Jung dopuszczał możliwość połączenia praktyki duchowej i pracy z cieniem.

Istnieje jednak tak wiele teorii, pomysłów i domysłów, że trudno ustalić jeden uniwersalny model pracy z cieniem w zakresie duchowości. Zalecam w tej kwestii ostrożność, ponieważ łatwo można zboczyć z bezpiecznej ścieżki rozwoju i zagubić się w meandrach własnej nieświadomości.

Pomimo czyhających niebezpieczeństw jest to z całą pewnością wartościowa podróż. Może przynieść wiele dobrego. Ale wymaga odwagi, cierpliwości oraz otwartości na nieznane. Tylko wówczas proces ten może przynieść uzdrowienie i poprawę jakości życia.

Jeśli zastanawiasz się nad rozpoczęciem pracy z cieniem, nigdy nie szukaj dróg na skróty. Nie licz także na osiągnięcie perfekcji – nie staniesz się istotą doskonałą. Twoim zadaniem powinno być raczej zrozumienie i zaakceptowanie wszystkich aspektów swojej psychiki. Nauczysz się wówczas żyć bardziej autentycznie – z radością w sercu i spokojem w umyśle.

Pamiętaj jeszcze o jednym: nie jesteś samotną wyspą. Dookoła Ciebie są ludzie gotowi pomóc. Dostępnych jest sporo zasobów i narzędzi, które mogą wiele zadań ułatwić. Jesteś w stanie poznać tę tajemniczą mroczną siłę znajdującą się w Twoim wnętrzu. Musisz tylko wykazać się wytrwałością oraz gotowością do poświęceń.

Polecana bibliografia

Zanim podejmiesz konkretne działania, proponuję poszerzyć wiedzę na temat pracy z cieniem. Oto książki, które mogą okazać się pomocne (przynajmniej na początek):

1. Connie Zweig, Jeremiah Abrams (red.): Meeting the Shadow. The Hidden Power of the Dark Side of Human Nature, TarcherPerigee, 1991 r.
2. Robert Moore, Douglas Gillette: King, Warrior, Magician, Lover. Rediscovering the Archetypes of the Mature Masculine, Harper Collins, 1992 r.
3. Robert A. Johnson: Owning Your Own Shadow. Understanding the Dark Side of the Psyche, HarperSanFrancisco, 1994 r.
4. Marie-Louise von Franz: Shadow and Evil in Fairy Tales, Shambhala, 1995 r.
5. Connie Zweig, Steven Wolf: Romancing the Shadow. A Guide to Soul Work for a Vital, Authentic Life, Wellspring / Ballantine, 2009 r.
6. Carl Gustav Jung: Archetypy i nieświadomość zbiorowa, Wydawnictwo KR, 2011 r.
7. Deepak Chopra, Marianne Williamson, Debbie Ford: Efekt cienia. Podwójna natura źródłem Twojej siły, Studio Astropsychologii, 2012 r.
8. Zenon Waldemar Dudek: Archetypy, mity, symbole, ENETEIA Wydawnictwo Szkolenia, 2019 r.

Zachęcam również do zapoznania się z ciekawymi materiałami w Internecie:

1. Sarah Regan: The Value Of Shadow Work + 3 Exercises To Get Started, From Mental Health Professionals, Mind Body Green.
2. Maggie Wooll: The benefits of shadow work and how to use it in your journey, BetterUp.

Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej bloga o sztuce.