Strona Główna › Podstawy sztuki › Sztuka dla sztuki – co znaczy to pojęcie?

Sztuka dla sztuki | Fot. Scott Webb

Sztuka dla sztuki – co znaczy to pojęcie?

Ze względu na surowe zasady, jakie panowały w akademickiej sztuce XIX wieku, artyści byli bardzo ograniczeni w wyrażaniu siebie. Sytuacja ta doprowadziła do buntu przeciwko regułom akademii. Jedną z konsekwencji okazała się idea określana jako: sztuka dla sztuki.

Dzięki odmiennemu podejściu do twórczości artystycznej zaczęto odkrywać nowe style i tematy. Znacznie wzrosła liczba galerii sztuki i wystaw, zwiększając tym samym szansę artysty na pokazanie swojej pracy szerszej publiczności. Gdy sztuka stała się dostępna dla mas, nie była już ograniczona tak sztywnymi zasadami jak wcześniej.

Sztuka dla sztuki – znaczenie

Sztuka dla sztuki (fr. l'art pour l'art) to termin określający filozofię, zgodnie z którą sztuka ma swoją wartość i należy ją oceniać niezależnie od wszelkich poruszanych tematów (takich jak moralność, religia, historia lub polityka) oraz funkcji utylitarnych. Dzieło sztuki jest doskonałe samo w sobie i nie należy przypisywać mu nadmiernego znaczenia.

Choć koncepcja sztuki dla sztuki ma starożytne korzenie, została spopularyzowana w XIX-wiecznej Francji, a następnie stała się centralnym elementem brytyjskiego ruchu estetycznego. W tamtym czasie swoboda artystyczna stała się fundamentem postępowego modernizmu. Artyści zaczęli szukać wolności nie tylko od zasad akademickich, ale także od oczekiwań publiczności.

Nic dziwnego, że w końcu stwierdzono, iż sztuka ma wartość sama w sobie i nie należy od niej oczekiwać spełniania jakiejkolwiek funkcji poza estetyczną. W artykułach publikowanych w przeglądzie L'Artiste francuski pisarz i krytyk Théophile Gautier wyznawał wiarę w ideę niezależności sztuki i promował hasło l'art pour l'art (sztuka dla sztuki). Twierdził, że sztuki nie należy tworzyć dla dobra publicznego, ale dla samej sztuki.

Ostatecznie jednak idea określana jako sztuka dla sztuki okazała się mieczem obosiecznym. Odbiorcy sztuki szybko przekształcili tę frazę w pretekst do odrzucania znaczenia i treści dzieła na rzecz dyskusji w kategoriach formalnych (np. kolor, linia, kompozycja), co ostatecznie doprowadziło do rozważań skupiających się na funkcji dzieła (np. społecznej, politycznej etc.).

Choć od czasów popularności idei sztuki dla sztuki minęło sporo czasu, to jej spuścizna leży u podstaw XX-wiecznych pomysłów na autonomię sztuki, a zatem okazuje się kluczowa dla takich form myślenia jak formalizm, modernizm czy awangarda. Obecnie panuje powszechne przekonanie o prawie artysty do swobodnego wyrażania siebie poprzez własną twórczość.

Sztuka dla sztuki: utwory

Wyrażenie (oraz ideologia) "sztuka dla sztuki" pojawia się w tekstach wielu XIX-wiecznych pisarzy, jak chociażby u Herberta Spencera, Johna Keatsa, Victora Cousina, Benjamina Constanta, Edgara Allana Poe oraz filozofów: Immanuela Kanta, Arthura Schopenhauera i Friedricha Shillera.

Łacińska wersja tego zwrotu – ars gratia artis – jest używana jako motto przez studio Metro-Goldwyn-Mayer i pojawia się w jego logo: na taśmie filmowej wokół głowy ryczącego Lwa.

Teksty, w których znajdziemy odwołanie do idei "sztuka dla sztuki":

1. Edgar Allan Poe, esej The Poetic Principle, 1850 r.
2. Stanisław Przybyszewski, esej Confiteor – o roli artysty, opublikowany na łamach czasopisma Życie w 1899 roku. Tekst ten jest uważany za manifest polskiego modernizmu i tutaj po raz pierwszy pojawia się sformułowanie sztuka dla sztuki (w Polsce).
3. Zenon Przesmycki, Walka ze sztuką, Chimera, 1901 r.

Najważniejsze obrazy powiązane z koncepcją sztuki dla sztuki:

1. Rozstrzelanie cesarza Maksymiliana (seria obrazów z lat 1867–1869), autor: Édouard Manet.
2. Nokturn w czerni i w złocie – spadająca raca (1872-1877), autor: James Abbott McNeill Whistler.
3. Last Moments of Maximilian, Emperor of Mexico (1882), autor: Jean-Paul Laurens.
4. Selection of Materials: Iron, Stucco, Glass, Asphalt (1914), autor: Vladimir Tatlin.
5. Fontanna (1917), autor: Marcel Duchamp.
6. Full Fathom Five (1947), autor: Jackson Pollock.

Sztuka dla sztuki: cytaty

1. Sztuka dla sztuki istnieje w naturze bardziej, niż sądzimy. – Victor Hugo
2. Dzieło sztuki jest wyjątkowym wynikiem wyjątkowego temperamentu. Jego piękno wynika z faktu, że autor jest tym, kim jest. Nie ma to nic wspólnego z faktem, że inni ludzie chcą tego, czego chcą. Rzeczywiście, w momencie, gdy artysta zauważa, czego chcą inni ludzie, i stara się zaspokoić popyt, przestaje być artystą i staje się nudnym lub zabawnym rzemieślnikiem, uczciwym lub nieuczciwym handlowcem. Nie może już pretendować do bycia artystą. – Oscar Wilde, The Soul of Man Under Socialism (esej z 1891 roku)
3. Musimy mieć religię dla religii, moralność dla moralności, tak jak sztukę dla sztuki... piękne nie może być drogą do tego, co użyteczne, albo do tego, co dobre, albo do tego, co święte; prowadzi tylko do siebie. – Victor Cousin
4. Sztuka powinna być niezależna od wszelkich oklasków – powinna stać samodzielnie i odwoływać się do artystycznego sensu oka i ucha, bez mieszania jej z emocjami całkowicie obcymi, takimi jak oddanie, litość, miłość, patriotyzm i tym podobne. Wszystko to nie ma ze sztuką nic wspólnego. – James Abbott McNeill Whistler, The Gentle Art Of Making Enemies
5. Moim zdaniem dzieła sztuki są jedynymi przedmiotami w materialnym wszechświecie, które posiadają wewnętrzny porządek. Właśnie dlatego, choć nie wierzę, że liczy się tylko sztuka, wierzę w sztukę dla sztuki. – E. M. Forster
6. Tworzę sztukę dla sztuki... i dla mojej samolubnej gratyfikacji, ponieważ jestem artystycznym potworem. – Lindsey Stirling, The Only Pirate at the Party
7. Sztuka należy do wszystkich i do nikogo. Sztuka należy do wszystkich czasów i do żadnego. Sztuka należy do tych, którzy ją tworzą, oraz do tych, którzy się nią delektują. Sztuka nie należy bardziej do narodu i partii, niż kiedyś należała do arystokracji i mecenasów. Sztuka to szept historii, słyszalny ponad hałasem czasu. Sztuka nie istnieje dla sztuki: istnieje dla ludzi. – Julian Barnes, The Noise of Time
8. Sztuka dla sztuki jest pustym wyrażeniem. Sztuka dla prawdy, sztuka dla dobra i piękna, to jest wiara, której szukam. – George Sand

Sztuka dla sztuki: bibliografia

1. Rose R. Egan, The Genesis of the Theory of Art for Art’s Sake Movement in Germany and England, 1921 r.
2. Georgi Plekhanov, Unaddressed Letters and Art and Social Life, 1957 r.
3. Ernest Fischer, The Necessity of Art, 1984 r.

Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej bloga o sztuce.