O duchowości w sztuce – Wassily Kandinsky [Szczera recenzja]

O duchowości w sztuce
O duchowości w sztuce – Wassily Kandinsky | Fot. Okładka książki

O duchowości w sztuce to niezwykle cenna pozycja dla wszystkich osób pragnących zgłębić tajniki tworzenia dzieł sztuki o wyższym, duchowym znaczeniu. Wassily Kandinsky, uważany za jednego z prekursorów abstrakcjonizmu, przedstawia w swojej książce teorie na temat relacji między sztuką a duchowością. To tak w wielkim skrócie.

Moim skromnym zdaniem sztuka jest najlepszym sposobem praktykowania duchowości. Niepotrzebne są żadne obrzędy religijne, uczestnictwo w kościelnych wydarzeniach, modlitwy czy medytacje. Nawet filozofia na pewnym etapie wydaje się niewystarczająca; trzeba wykroczyć poza nią.

A kiedy zrobi się ten najważniejszy krok… dokąd można dojść? Do sztuki. Rozumiał to Kandinsky. I wielu innych wybitnych artystów. Rozumiem to także i ja, dlatego takie książki jak O duchowości w sztuce pochłaniam niczym żarłoczny demon, którego nie sposób w pełni zaspokoić.

O duchowości w sztuce

Wassily Kandinsky ponad sto lat temu napisał dzieło wyjątkowe. Poświęcił je zagadnieniu uwolnienia sztuki z tradycyjnych więzi z materialną rzeczywistością. Pokazał, że działalność artystyczna to coś więcej niż tworzenie ładnych obrazków czy komponowanie wzruszającej muzyki.

Kandinsky opowiadał się za sztuką wyrażającą przede wszystkim ducha, a nie tylko obrazującą świat materialny. W opinii autora dzieło sztuki powinno stanowić swoistą bramę do świata duchowego, inspirować do refleksji nad tajemnicami ludzkiej egzystencji.

Oto znaczące przesłanie: sztuka to narzędzie służące duchowemu rozwojowi człowieka. Pozwala dosięgnąć sfery wykraczającej poza powszechnie znane pojęcia czy cele codziennego życia. Sztuka stwarza okazję do dotknięcia tego, co niektórzy nazywają Bogiem; a być może stanowi również (niełatwą wprawdzie) drogę do oświecenia.

Będąc jednym z prekursorów abstrakcjonizmu, Kandinsky odważnie postulował, że sztuka może wykraczać poza granice percepcji zmysłowej. Takie podejście stanowiło rewolucyjną koncepcję w czasach, gdy dominował realizm i naturalizm. Książka O duchowości w sztuce była zatem niezwykle ważnym tekstem. Nie tylko miała ogromny wpływ na rozwój sztuki współczesnej, ale również dała impuls do podejmowania działań w zupełnie nowym stylu.

Z dokonań i przemyśleń Kandinsky’ego korzystały (i nadal korzystają) niezliczone rzesze artystów. Zresztą nie tylko oni. Także zwyczajni zjadacze hamburgerów i konsumenci popkulturowej papki, którzy ciągle zastanawiają się nad sensem istnienia, mogą się sporo nauczyć.

Prawdziwe dzieło sztuki powstaje „z artysty” w sposób tajemniczy, zagadkowy, wprost mistyczny. Oddzielone od niego, rozpoczyna własny żywot, staje się samo osobą, odrębnym podmiotem poruszanym duchem, jednym słowem bytem istniejącym realnie i materialnie. Nie jest przeto byle czym i nie pęta się w świecie duchowym przez przypadek, lecz jak każde sensowne istnienie posiada w sobie energie zdolne do twórczej aktywności. Żyje, działa i współtworzy atmosferę duchową, o której tu mówimy. Wyłącznie z tej perspektywy należy odpowiedzieć na pytanie, czy dzieło jest dobre, czy złe.

Wassily Kandinsky

Co znajdziesz w książce?

Idee Kandinsky’ego zaprezentowane zostały w dwóch częściach. Pierwsza wzywa do wspomnianej wyżej rewolucji w malarstwie, która pozwoli analizować istotę życia w abstrakcyjnych, niematerialnych kategoriach. Tak jak muzycy nie są uzależnieni od materialnego świata w swoim procesie twórczym, tak artyści innych dziedzin również nie powinni polegać na materii.

W drugiej części, zatytułowanej „Malarstwo”, Kandinsky omawia psychologię kolorów, język formy i barw oraz ogólną teorię tworzenia. Jest to część znacznie bardziej techniczna i nie każdemu może przypaść do gustu. Trzeba naprawdę interesować się sztuką. W przeciwnym razie lektura może okazać się wyczerpująca.

W wydaniu czytanym przeze mnie znajduje się jeszcze wstęp autorstwa Maxa Billa, będący bardzo przydatnym wprowadzeniem, gdyż przedstawia tło działalności artystycznej Kandinsky’ego. Natomiast na końcu znajdują się kolorowe reprodukcje kilku ważnych obrazów. W tym zaginionej Kompozycji II z 1910 roku.

Ciekawostka. Kupując książkę bezpośrednio od wydawcy, czytelnik otrzymuje kolorową pocztówkę formatu A6 z reprodukcją jednego z obrazów zamieszczonych w publikacji oraz zakładkę do książki z grafiką Kandinsky’ego.

O duchowości w sztuce – recenzja

O duchowości w sztuce to książka nie tylko ważna, lecz przede wszystkim pasjonująca. Każdy człowiek zainteresowany praktyką duchową realizowaną poprzez sztukę powinien mieć dzieło Kandinsky’ego w swojej domowej biblioteczce.

Muszę przyznać, że jestem pasjonatem malarstwa abstrakcyjnego. Być może dlatego książka Kandinsky’ego jest dla mnie tak istotną pozycją na liście przeczytanych lektur. Znalazłem w niej to, czego szukałem. A nawet więcej.

Nie będę jednak ukrywał pewnych niebezpieczeństw związanych z lekturą. Jest to tekst dość wymagający. Nie przeczytasz go niczym powieść z wartką akcją. To nie kryminał czy science fiction. Tutaj trzeba się skupić na każdym akapicie. Analizować i dociekać.

Osobiście podczas lektury miałem wrażenie, że odwiedzam średniowieczną katedrę w poszukiwaniu wskazówek do rozwiązania wielkiej zagadki ludzkiego ducha. Przyglądałem się więc każdej cegiełce, każdemu freskowi czy witrażowi, nie chcąc przegapić nawet jednej informacji, która została tutaj ukryta.

Być może dziwnie to brzmi, ale tak właśnie się czułem, wodząc wzrokiem po słowach spisanych ponad wiek temu. Pragnąłem wyłuskać zostawione przez Kandinsky’ego wskazówki, które pomogą mi w kroczeniu własną ścieżką rozwoju duchowego i artystycznego.

Jeśli więc – jak ja – interesujesz się sztuką abstrakcyjną (duchową), książka Kandinsky’ego jest dla Ciebie. Jeżeli jednak teoria sztuki Cię nie fascynuje, najprawdopodobniej nie dotrwasz do końca. Zagubisz się pomiędzy akapitami i zniechęcisz do zagłębiania się w rozważania jednego z najwybitniejszych artystów w historii ludzkości.

Każdy, kto się zagłębia w ukryte wewnętrzne skarby swej własnej sztuki, jest godnym zazdrości, szczęśliwym budowniczym duchowej piramidy, która sięgnie do nieba.

Wassily Kandinsky

Na plus:

  • To Kandinsky. Czy trzeba pisać więcej?
  • Wydanie przygotowane przez wydawnictwo Rewizje stoi na bardzo wysokim poziomie. Wraz z dwiema innymi książkami (Punkt i linia a płaszczyzna, Eseje o sztuce i artystach) czytelnik otrzymuje spójną kolekcję, która robić będzie ogromne wrażenie. Trzeba tylko poczekać na publikację ostatniej z książek.

Na minus:

  • Naprawdę chciałbym coś w tym miejscu napisać, ale nie mogę. Po prostu jest to jedna z tych publikacji, które są pozbawione wad.

Duchowa egzystencja

Warto zwrócić uwagę na jeden arcyciekawy pomysł: Kandinsky przedstawia egzystencję ludzkiego ducha jako trójkąt – zawsze poruszający się w górę. To ciekawa myśl, która bardzo przypadła mi do gustu.

Choć nie wypada w recenzji zamieszczać tak obszernego cytatu, mimo wszystko chciałbym go tutaj zaprezentować. Być może zachęci Cię on do sięgnięcia po książkę, jeśli jeszcze się wahasz.

Poprawnie narysowany schemat życia duchowego to duży trójkąt skierowany wierzchołkiem ku górze, podzielony na nierówne części. Im bliżej dołu, tym są one większe, szersze i wyższe. Cały ten trójkąt powoli, prawie niewidocznie porusza się do przodu i w górę; tu gdzie „dziś” jest wierzchołek, „jutro” dojdą znajdujący się niżej. To znaczy, że to, co dzisiaj jest zrozumiałe dla najwyżej stojących, a dla całej reszty jest mętnym bajdurzeniem, jutro nabierze i dla nich sensu – stanie się pasjonującą treścią ich życia.

Na szczycie piramidy stoi niekiedy tylko jeden samotny człowiek. Jego spokojny wzrok jest zmącony nieopisanym wewnętrznym smutkiem. Nawet będący najbliżej nie rozumieją go, są oburzeni, nazywają go oszustem i wariatem […]. Ile to lat musi upłynąć, żeby większa część piramidy przesunęła się w to miejsce, które on zajmował samotnie? Mimo stawiania tylu pomników – czy naprawdę tak wielu z nas tam dotarło?

Wszędzie w obszarze owego trójkąta można znaleźć artystów. Każdy, kto potrafi patrzeć w górę poza miejsce, które sam zajmuje, jest dla swego otoczenia prorokiem i przyczynia się do popychania reszty do przodu. Jeżeli zaś nie posiada oczu dostatecznie bystrych, zamyka je lub ich niegodziwie używa, będzie w nagrodę w pełni rozumiany i entuzjastycznie aprobowany przez wszystkich takich jak on. Im większy jest zajmowany obszar (im zatem jest niżej położony), tym większa jest na nim ciżba, do której dociera wypowiedź artysty. Jest oczywiste, że w każdym miejscu odczuwany jest świadomie, lub (o wiele częściej) nieświadomie, głód duchowej strawy, której artyści udzielają łaknącym.

Wassily Kandinsky

To tylko fragment rozważań autora. Po dalszy ciąg zapraszam do książki. Gwarantuję, że jest tego więcej. Znacznie więcej. Krok po kroku, słowo po słowie, Kandinsky poprowadzi Cię przez fascynujący świat sztuki. Być może nawet odkryjesz nową ścieżkę duchowego rozwoju. Kto wie, jak zakończy się Twoja przygoda z tą niezwykłą książką. Jeśli spróbujesz, przekonasz się szybciej, niż myślisz.

Kim był Wassily Kandinsky?

Wassily Kandinsky (1866-1944) – z zawodu prawnik i ekonomista, z zamiłowania malarz, grafik i teoretyk sztuki. Jego dzieła zapoczątkowały całkowicie nowy kierunek w sztuce zwany abstrakcjonizmem (tzw. abstrakcja liryczna). Kandinsky jest uważany za jednego z najbardziej znanych twórców awangardowych XX wieku.

Więcej na temat Kandinsky’ego dowiesz się w Wikipedii (polecam czytać po angielsku).

Szczegółowe informacje

Tytuł oryginalny: Über das Geistige in der Kunst. Insbesondere in der Malerei
Autor: Wassily Kandinsky
Język oryginalny: niemiecki
Przekład: Stanisław Fijałkowski
Wydawnictwo: Rewizje
Rok wydania: 2023
Wydanie: II
Format: 148 x 209 mm
Liczba stron: 136+8
Okładka: twarda z obwolutą
ISBN: 978-83-966080-1-7