Strona Główna › Inspirujący artyści › Piet Mondrian – obrazy, które zmieniły świat

Fot. Wikipedia: Piet Mondrian (1922)

Piet Mondrian – obrazy, które zmieniły świat

Piet Mondrian to artysta, którego roli nie sposób przecenić. Jego twórczość jest obecnie powszechnie znana i weszła do popkultury tak głęboko, że nawet możemy nie zdawać sobie z tego sprawy. Co więcej, jego sztuka jest ściśle związana z duchowością, a fakt ten – dla mnie osobiście – czyni z Mondriana postać niezwykle ciekawą.

Nie da się ukryć, że Piet Mondrian był pionierem sztuki nowoczesnej. Jego twórczość zainspirowała dwa wpływowe ruchy: niemiecki Bauhaus (koncentrujący się na uproszczonych liniach i teorii kolorów) oraz nowojorski minimalizm (oparty na geometrycznych formach i wąskiej palecie kolorów).

Piet Mondrian

Piet Mondrian, właśc. Pieter Cornelis Mondriaan (1872-1944), był znaczącym holenderskim artystą. Mondrian stworzył jedne z najważniejszych obrazów w historii sztuki, które do dzisiaj osiągają zawrotne kwoty na aukcjach.

Dlaczego Piet Mondrian jest tak znany? Ponieważ to ważny prekursor nowoczesnej sztuki abstrakcyjnej (obok takich malarzy jak Wassily Kandinsky i Kazimierz Malewicz). Jego obrazy wykorzystują minimalistyczne kombinacje linii, figur geometrycznych, kolorów podstawowych oraz czerni, bieli i szarości. Charakteryzują się więc wyjątkową czystością formalną.

Mondrian był także współzałożycielem ruchu De Stijl, który odrzucał postrzeganą wizualnie rzeczywistość jako przedmiot malarstwa i ograniczył formę do najbardziej podstawowych elementów.

Piet Mondrian – obrazy

Poniżej przedstawiam 10 obrazów Pieta Mondriana, stanowiących niejako charakterystyczny przekrój twórczości tego malarza. Dzięki temu możemy prześledzić ewolucję twórczości Mondriana.

Farm Near Duivendrecht

Chociaż Piet Mondrian jest najbardziej znany z obrazów niereprezentatywnych, jego podstawowa wizja była głęboko zakorzeniona w pejzażu. Inspirowała go szczególnie płaska topografia jego rodzinnej Holandii, do której powracał nawet po tym, jak zaczął malować obrazy abstrakcyjne.

Farmę z okolic Duivendrecht Mondrian naszkicował po raz pierwszy około 1905 roku. Dziewięć z dwudziestu znanych podobnych obrazów i rysunków farmy powstało jednak później, podczas I wojny światowej. Mondrian prawdopodobnie powrócił do tego tematu, ponieważ jego wojenni mecenasi zdecydowanie woleli jego wcześniejsze naturalistyczne kompozycje od eksperymentów z kubizmem.

W obrazie Farm Near Duivendrecht dominują mocne linie. Słabnące pod koniec dnia światło tworzy aureolę zanurzającego się w mroku pejzażu, w którym dominuje sieć wysuszonych gałęzi drzew. Na uwagę zasługują tutaj niuanse światła i cienia. Obraz jednocześnie wskazuje na rosnące zainteresowanie artysty spłaszczaniem form i liniowymi strukturami, które zdominowały jego późniejsze obrazy abstrakcyjne.

• Medium: olej na płótnie
• Wymiary: 86,3 x 107,9 cm

---

Gray Tree

Gray Tree (Szare drzewo) to jeden z najważniejszych obrazów Pieta Mondriana. Powstał w 1911 roku, kiedy artysta zaczynał eksperymentować z kubizmem. Ten obraz był jednym z pierwszych dzieł Mondriana, w którym zastosował do obiektów naturalnych zasadę kompozycji sześciennej.

W przypadku tego obrazu plan pierwszy i tło mieszają się z ograniczoną paletą. Drzewo ma nieco owalny kształt, co kojarzy się z pracami innych malarzy, takich jak Pablo Picasso. Trójwymiarowe drzewo zostało tutaj zredukowane do płaszczyzn i linii, przy ograniczonym użyciu szarości i czerni.

W przypadku tego obrazu mamy do czynienia z prostą reprezentacją drzewa. Choć jest ono wyraźnie widoczne, to uważny obserwator zauważy zainteresowanie Mondriana redukowaniem szczegółów i upraszczaniem organizacji i struktury linii.

Ten krok był bardzo ważny w dojrzewaniu abstrakcyjnego stylu Mondriana. W późniejszych pracach jeszcze bardziej radykalnie uprościł on elementy swoich obrazów, aby odzwierciedlać tylko to, co widział. Swoimi płótnami stworzył uniwersalny, estetyczny i jasny język.

• Medium: olej na płótnie
• Wymiary: 78,5 x 107,5 cm

---

Dune Landscape

To właśnie takie dzieła jak Dune Landscape z 1911 roku przyniosły Mondrianowi sławę w Holandii. Od 1908 roku holenderska awangarda zbierała się każdego lata w Domburgu, małym kurorcie w Zelandii, na wybrzeżu Morza Północnego.

Młodzi malarze entuzjastycznie eksperymentowali z kolorem i formą, powoli odrzucając realizm, zwracając się ku nieograniczonemu potencjałowi sztuki nowoczesnej. Wśród tych twórców był także Piet Mondrian.

Ten okres stał się punktem zwrotnym dla Mondriana, dając mu swobodę kontynuowania eksperymentów z różnymi stylami malarskimi, w tym puentylizmem i fowizmem.

Dune Landscape, również malowany w Domburgu, to spokojny krajobraz lawendowych wydm podkreślonych zielononiebieską trawą. Na linii przechylonego horyzontu widzimy wody Morza Północnego, a także dwie żaglówki w oddali.

To, co rzuca się w oczy wprawnemu odbiorcy, to nie tylko natchniony spokój krajobrazu, ale także efektywność przekazu za pomocą ukośnych linii. W późniejszych obrazach Piet Mondrian skupiał się raczej na liniach poziomych i pionowych, co jeszcze bardziej zdaje się podkreślać, jak ważne są przekątne. Nadają pracy większą głębię oraz iluzję ruchu, sugerując fale, wiatr i nietrwałość ciągle zmieniających się wydm.

• Medium: olej na płótnie
• Wymiary: 96,5 x 60,5 cm

---

Tableau No 2 Composition No V

Tableau No 2 Composition No V (tak, skomplikowany tytuł) został namalowany przez Mondriana w 1914 roku, pod koniec jego dwuletniego pobytu w Paryżu. Był to okres, który odegrał znaczącą rolę w kształtowaniu artystycznej tożsamości malarza. To tutaj poznał on awangardową sztukę inspirującą go do odejścia od krajobrazów i skupienia się na kubistycznym stylu.

Ten obraz został pokazany (obok prac Picassa i Braque'a) na wystawie w czerwcu 1914 roku w galerii Walrecht w Hadze. Jednak pomimo jego bliskości z twórczością kubistyczną innych malarzy, Piet Mondrian nie stał się pełnoprawnym malarzem kubistycznym. Jak wiemy, jego przeznaczeniem było ukształtowanie odmiennej ścieżki w świecie sztuki.

Pewne aspekty Tableau No 2 Composition No V wydają się zapowiadać kierunek, w którym Mondrian miał dalej pójść. Odważne czarne linie i kolorowe prostokąty są oczywistymi prekursorami geometrycznej abstrakcji z późniejszych obrazów Mondriana, z których jest teraz najbardziej znany.

• Medium: olej na płótnie
• Wymiary: 54,8 x 85,3 cm

---

Ocean 5

Namalowany w 1914 roku Ocean 5 jest znakomitym przykładem, dzięki któremu możemy zrozumieć, w jaki sposób prace Mondriana zostały ukształtowane przez jego podróże i doświadczenia życiowe. Jest to w zasadzie abstrakcyjnie przedstawione molo (składające się z pionowych linii u podstawy owalu), otoczone przez ocean (krzyżujące się linie, których ułożenie sprawia wrażenie światła migoczącego na powierzchni wody).

Piet Mondrian uważał poziome i pionowe linie za podstawowe zasady opozycyjne, które mogą skutecznie oddziaływać, tworząc związek symbolizujący stan powszechnej harmonii. Twierdził, że do tych wniosków pomógł mu zbliżyć się kubizm.

W Ocean 5 natchnieniem Mondriana najwyraźniej był świat przyrody, szczególnie ruch fal morskich. Udało mu się jednak zredukować przedstawiane obiekty do najbardziej podstawowej formy wizualnej. Ten obraz stanowi przykład podejścia Pieta Mondriana do przekształcania rzeczywistych przedmiotów w dzieło sztuki. Bez odpowiedniej wiedzy można by uznać Ocean 5 za dzieło czysto abstrakcyjne.

• Medium: węgiel i gwasz na papierze przyklejonym do panelu
• Wymiary: 87,6 x 120,3 cm

---

Tableau I

Piet Mondrian stworzył Tableau I w 1921 roku, dwa lata po przeprowadzce z rodzinnej Holandii do Paryża. Wkroczył wówczas w zupełnie nową fazę twórczości. Jego prace stawały się coraz bardziej abstrakcyjne, odchodząc od tradycyjnego podejścia naturalistycznego, którego uczył się w domu.

Tableau I jest jednym z pierwszych dzieł Mondriana, które w tak widoczny sposób prezentuje nowy styl. Z tego powodu ma ogromne znaczenie. Stanowi zapowiedź nowego podejścia Mondriana do sztuki i dokumentuje kluczowy etap jego rozwoju i ewolucji w pionierskiego malarza abstrakcyjnego.

Na początku lat 20. XX wieku Piet Mondrian zaczął odrzucać tradycyjny pogląd, że sztuka musi być tworem przypominającym prawdziwe życie. Artysta wierzył, że wszechświat i natura samej rzeczywistości są całkowicie odmienne od tego, co widzimy na co dzień. Potrzeba więc bardziej symbolicznego stylu ich przedstawiania.

Podstawową ideą malarza było przekonanie, że ​​wszechświat jest naturalnie harmonijnym zbiorem różnych przedmiotów i substancji, które łączą się, tworząc wspaniałe naturalne struktury. Dowodzi tego właśnie Tableau I za pomocą swoich geometrycznych bloków, wyraźnych czarnych linii oraz kolorów podstawowych.

Bloki na obrazie mają różne rozmiary i kolory, ale łączą się, tworząc jeden spójny obraz. Zastosowanie pionowych i poziomych czarnych linii ma podkreślać zarówno zróżnicowanie, jak i naturalną syntezę kształtów. Z kolei kolory podstawowe pokazują, że Mondrian odnosi się do koncepcji budowania czegoś od podstaw.

• Medium: olej na płótnie
• Wymiary: 96,5 x 60,5 cm

---

Kompozycja z czerwonym, żółtym i niebieskim

Kompozycja z czerwonym, żółtym i niebieskim (Composition with Red Yellow and Blue) to znany obraz Pieta Mondriana z 1930 roku. Wizualny język artysty jest tutaj donośny pomimo stosunkowo niewielkiego płótna, jakiego użył. Grube czarne linie określają granice poszczególnych figur geometrycznych. Czerń jest na płótnie zastosowana w minimalnym stopniu, ale za to stanowi jedną z najbardziej charakterystycznych cech tej pracy.

Analizując obraz Composition with Red Yellow and Blue, wyraźnie dostrzegamy, że Mondrian zamierzał naśladować rytm i wibracje życia wykraczającego poza wiedzę symboliczną. Uważa się, że przedstawienie wewnętrznej rzeczywistości (esencji życia) polega na wzajemnym oddziaływaniu kontrastujących elementów obrazu.

Można argumentować, że wszystkie elementy znajdujące się w kompozycji są kontrastowe, a zatem wskazują na wewnętrzną harmonię życia, która leży tuż pod powierzchnią. Co ciekawe, sam Mondrian uważał ten obraz za zbyt statyczny i pracował nad udoskonaleniem swojej techniki (co widać w jego ostatnich pracach).

• Medium: olej i papier na płótnie
• Wymiary: 59,5 x 59,5 cm

---

Composition C

Composition C (1935) ma na celu zapewnienie społecznej równowagi w czasie głębokich niepokojów. Ten styl malarstwa Pieta Mondriana, dominujący w jego twórczości w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku, miał na celu utrzymanie równowagi poprzez zastosowanie prostych kształtów i kolorów podstawowych.

Na potrzeby tego obrazu artysta wybrał kolor czerwony, żółty i niebieski jako punkt skupienia, a czarny tworzy linie podziału (Mondrian nie uważał ich za linie).

Styl tej pracy jest dowodem na to, jak trudno jest uczynić sztukę nowoczesną zrozumiałą dla przeciętnego miłośnika sztuki. Ci jednak, którzy rozumieją kontekst (artysta tworzył tego typu obrazy między dwiema wojnami światowymi), mogą docenić głębię jego myślenia.

• Medium: olej na płótnie
• Wymiary: 60 x 61 cm

---

Broadway Boogie Woogie

Broadway Boogie-Woogie to niezwykle znaczący obraz, prawdopodobnie najważniejszy w całej twórczości Mondriana. Był także ostatnim ukończonym obrazem w jego wybitnej karierze. Prace nad nim rozpoczęły się w 1942 roku i trwały do następnego roku. Pomimo względnej prostoty swoich obrazów, Mondrian potrzebował czasu na ich ukończenie.

Rytm obrazu Broadway Boogie-Woogie określają długie linie (głównie żółte) tworzące siatkę. Do tej podstawowej kompozycji dodano małe bloki czerwonego, niebieskiego, szarego, a czasem żółtego koloru, nadając całości nowe tempo, zupełnie nieoczekiwany ruch, podskakujący rytm staccato. To chyba najbardziej uderzający aspekt dzieła.

Podczas gdy wcześniejsze obrazy Mondriana były zbudowane z długich, ciągłych linii i dużych płaszczyzn, które można porównać do nut (lub półnut) w muzyce, teraz pojawiają się znacznie mniejsze formy porównywalne z ósemkami i szesnastkami, kontrastujące tylko gdzie niegdzie z większymi obszarami. Ta innowacja nadaje pracy nową żywotność.

• Medium: olej na płótnie
• Wymiary: 127 x 127 cm

---

Victory Boogie Woogie

Victory Boogie-Woogie to obraz, który Mondrian zaprojektował w oczekiwaniu na pokonanie hitlerowców w II wojnie światowej. Niestety, śmierć artysty przerwała pracę i dzieło nigdy nie zostało ukończone. Zadziwiające jest to, że Piet Mondrian, który miał już wówczas ponad siedemdziesiąt lat, nadal był zdolny do reagowania na nowe wrażenia oraz był elastyczny w podejściu do swojej twórczości.

Wizualnie obraz ten jest bardzo podobny do Broadway Boogie-Woogie. Charakteryzuje się podobnymi kształtami i kolorami. Mimo to wciąż trwają dyskusje na temat zamiarów artysty dotyczących tego dzieła. Widać tu wyraźnie mniej linii, co być może odzwierciedla zmianę poglądów Mondriana na Nowy Jork od czasu jego pierwszego przyjazdu w 1940 roku.

• Medium: olej i papier na płótnie
• Wymiary: 127 x 127 cm

Ewolucja (Evolution)

Na zakończenie umieszczę mój ulubiony obraz (a raczej tryptyk) autorstwa Pieta Mondriana. Gdy zapoznawałem się z twórczością artysty, nie znałem tych dzieł. Bardzo mnie zaskoczyły i natychmiast zainteresowały – ich znaczenie, okoliczności powstania etc. Choć obrazy te nie należą do najbardziej znanych dzieł z dorobku Mondriana, to właśnie one przemówiły do mnie najmocniej.

• Medium: olej na płótnie
• Wymiary: 87,5 x 183 cm (środkowy obraz), 85 x 178 cm (boczne obrazy)

Piet Mondrian: bibliografia

1. Robert Genaille [red.]: Słownik malarstwa holenderskiego i flamandzkiego, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa, 1975 r.
2. John Milner, Mondrian, Londyn 1992 r.
3. Susanne Deicher: Piet Mondrian, 1872–1944. Structures in Space, Cologne: Benedikt Taschen, 1995 r.
4. Meyer Schapiro: Mondrian. On the Humanity of Abstract Painting, Nowy Jork, 1995 r.
5. José María Faerna (red.), Mondrian Great Modern Masters, Nowy Jork, 1997 r.
6. Stephen C. Duer, Allan B. Smith, Cypress Hills Cemetery, Arcadia Publishing, 2010 r.
7. Cees de Jong, Piet Mondrian. Life and Work, Harry N. Abrams, 2015 r.
8. Praca zbiorow:, Piet Mondrian, Könemann, 2017 r.
9. Virginia Pitts Rembert: Piet Mondrian, Parkstone International, 2018 r.
10. Jaana Pääsky: The Evening is Over, the Beauty Remains. A Semiotic Study of Piet Mondrian's Text "Natural Reality and Abstract Reality", Uniwersytet w Helsinkach, 2019 r.
11. Wikipedia (po angielsku): Piet Mondrian.

Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej bloga o sztuce.