Strona Główna › Podstawy sztuki › Secesja (Art Nouveau) w sztuce – definicja, cechy, historia, przykłady

Fot. Ephraim Moses Lilien, Alegoryczne wesele – szkic na dywan (tryptyk od prawej do lewej): Wygnanie, Małżeństwo, Odkupienie (1906)

Secesja (Art Nouveau) w sztuce – definicja, cechy, historia, przykłady

Secesja (Art Nouveau) była uniwersalnym stylem artystycznym, mającym na celu zjednoczenie sztuk pięknych i użytkowych. Działania artystów secesyjnych związane były z poszukiwaniem uniwersalnego języka, który pozwoliłby otoczyć ludzi estetycznymi przedmiotami o wysokiej jakości wykonania.

Secesja wypełniła lukę między estetyzmem XIX wieku a designem XX wieku. Niestety tak szybko, jak rozkwitła w zachodnim krajobrazie estetycznym, secesja zaczęła więdnąć już na początku XX wieku.

Czym jest secesja?

Secesja to innowacyjny styl sztuki nowoczesnej, który stał się modny około 1890 roku i pozostawał popularny do I wojny światowej. Nurt ten powstał jako reakcja na XIX-wieczne projekty zdominowane przez historyzm, a zwłaszcza neoklasycyzm. Przedstawiciele secesji promowali ideę sztuki i designu jako części życia codziennego.

Zgodnie z tą filozofią artyści nie powinni przeoczyć żadnego przedmiotu codziennego użytku, bez względu na jego funkcjonalność. Estetyka secesyjna została uznana za dość rewolucyjną i nowoczesną, stąd jej nazwa – Nowa Sztuka (Art Nouveau).

Związana po części z rewolucją przemysłową i ruchem Arts and Crafts, secesja zdobyła znaczną popularność dzięki wystawie Universelle w Paryżu w 1900 roku. Następnie rozprzestrzeniła się na całą Europę oraz Stany Zjednoczone i Australię. W różnych krajach secesja była znana pod lokalnymi nazwami, takimi jak Jugendstil (Niemcy), stile liberty (Włochy), Sezessionstil (Austria), ruch Arts and Crafts (Anglia), styl Tiffany (Ameryka).

Wysoce dekoracyjny styl secesyjny wykorzystywał zwykle skomplikowane wzory falistych, asymetrycznych linii, często oparte na motywach roślinnych. Posługując się różnorodnymi materiałami, stosowano secesję w architekturze, wystroju wnętrz, wyrobach szklanych, biżuterii, plakacie i ilustracji, a także w malarstwie i rzeźbie.

Secesja: cechy

1. Filozofia w stylu secesyjnym opowiadała się za zastosowaniem projektów artystycznych do rzeczy codziennego użytku, aby udostępnić piękne przedmioty wszystkim ludziom. Żaden obiekt nie był zbyt użyteczny, aby nie można go było upiększyć.
2. Płynna, bogata ornamentyka – roślinna, geometryczna, abstrakcyjna, strukturalna. Dzieła secesyjne były zdobione na najróżniejsze sposoby, by dostarczać odbiorcom wysokich wrażeń estetycznych.
3. Secesja obejmuje różne interpretacje stylistyczne: niektórzy artyści stosowali tanie materiały i metody produkcji masowej, podczas gdy inni używali droższych materiałów i cenili sobie wysoką jakość wykonania.
4. Secesję zwykle uważa się raczej za kwestię stylu niż filozofii, ale tak naprawdę cechą wszystkich najbardziej konsekwentnych twórców tego nurtu była determinacja, by wyjść poza granice historyzmu – przesadnej troski o pojęcia z przeszłości. Artyści secesyjni szukali nowej estetyki.
5. W secesji zasadniczo nie istniał podział między sztuką piękną (malarstwo i rzeźba) a sztuką użytkową lub dekoracyjną (ceramika, meble i inne przedmioty praktyczne).
6. Secesja rozwijała się pod silnym wpływem japonizmu (szczególnie grafiki Ukiyo-e) oraz projektów celtyckich.
7. Artyści tworzyli nie tylko obrazy i rysunki, ale także projektowali meble, witraże, elementy wyposażenia mieszkań (np. lampy Tiffany’ego) etc. Sztuka secesyjna często znajdowała również zastosowanie w reklamie.
8. Uproszczona forma często pozbawiona była głębi kompozycji naturalistycznych – artyści nie przywiązywali większej wagi do plastyczności, stosując często jednolite płaszczyzny kolorystyczne.
9. Chociaż secesja promowała piękne projekty, nie umniejszała wartości masowej produkcji (jak to robił ruch Arts and Crafts). Wręcz przeciwnie, nurt ten korzystał z wielu innowacji technologicznych z końca XIX wieku. Orędownicy secesji starali się podnieść status rzemiosła i stworzyć prawdziwie nowoczesny design, który odzwierciedlał użyteczność przedmiotów, które tworzyli.
10. System akademicki, który dominował w edukacji artystycznej od XVII do XIX wieku, utwierdzał powszechne przeświadczenie, że media takie jak malarstwo i rzeźba przewyższają rzemiosło (np. projektowanie mebli, kowalstwo). Artyści secesyjni usiłowali obalić to przekonanie, dążąc do "totalnych dzieł sztuki" (Gesamtkunstwerk). W tym procesie secesja pomogła zmniejszyć przepaść między sztukami pięknymi a użytkowymi, choć dyskusyjne jest, czy luka ta została kiedykolwiek całkowicie zamknięta.

Secesja: przykłady

---

Secesja: historia (zarys)

Secesja rozwijała się w latach 1890-1905.

1853 – Matthew Calbraith Perry – komodor Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych doprowadza do podpisania Traktatu z Kanagawy, tym samym otwierając Japonię na świat. Dzięki temu sztuka japońska zaczęła docierać do Ameryki i Europy.

1874 – pierwsza wystawa impresjonistów w Paryżu.

1875 – otwarcie londyńskiego domu towarowego Liberty & Co., w którym sprzedawano artystyczne towary i stroje preferowane przez zwolenników ruchu Arts and Crafts.

1884 – termin "art nouveau" pojawia się po raz pierwszy w druku, w artykule przedstawiającym belgijską grupę artystyczną Les Vingt.

1884-1885 – budowa Home Insurance Building w Chicago, jedenastopiętrowego budynku zaprojektowanego przez Williama LeBarona Jenney'ego.

1889 – powstaje Wieża Eiffla na paryską wystawę światową.

1890 – René Jules Lalique zakłada sklep jubilerski, w którym sprzedaje secesyjną biżuterię.

1892 – powstanie Tiffany Glass and Decorating Company.

1893 – projekty autorstwa Aubrey Beardsley zostały opublikowane w pierwszym numerze magazynu The Studio.

1893 – Henri de Toulouse-Lautrec maluje Jane Avril w Jardin de Paris.

1894 – Hector Guimard projektuje kamienicę Castel Béranger (Paryż), w której każde mieszkanie jest indywidualnie zaprojektowane w stylu secesyjnym.

1895 – Siegfried Bing otwiera słynną galerię Maison de l'Art Nouveau.

1897 – Gustaw Klimt, Koloman Moser, Josef Hoffmann, Joseph Maria Olbrich zakładają Stowarzyszenie Sztuk Pięknych Secesji Austriackiej (zwane Secesją Wiedeńską).

1899 – Hector Guimard projektuje Castel Henriette.

1900 – Wystawa światowa w Paryżu (triumf secesji).

1906 – Antoni Gaudí projektuje Casa Milà (La Pedrera).

1907 – Frank Lloyd Wright projektuje Robie House – w kampusie University of Chicago.

1907-1908 – Gustaw Klimt maluje Pocałunek, jeden ze swoich najbardziej znanych obrazów.

1909 – zakończenie budowy Glasgow School of Art, Szkocja.

1910 – pokój poświęcony Gustavowi Klimtowi na biennale sztuki współczesnej w Wenecji.

Secesja: przedstawiciele

Alfons Mucha (1860-1939) – czeski artysta, jeden z pionierów sztuki plakatu, który zasłynął ze stworzenia plakatu naturalnej wielkości dla Sarah Bernhardt (w 1894 roku). Praca ta zaowocowała zawarciem 6-letniej umowy i była podstawą sukcesu Muchy jako archetypowego projektanta secesyjnego, który nadał sztuce nową estetykę.

Jules Cheret (1836-1932) – kluczowa postać malarstwa francuskiego pod koniec XIX wieku i pierwszy artysta, który wyrobił sobie reputację w dziedzinie plakatu. Opracował tańszą litografię kolorową, a tym samym litograficzny plakat reklamowy. Ponadto poprawił estetyczny charakter plakatu, nadając mu wdzięczne wzory i przekształcając go w niezależną dekoracyjną formę sztuki. Znany jako ojciec plakatu Belle Epoque, zainspirował innych malarzy do eksploracji tego gatunku.

Gustav Klimt (1862-1918) – jeden z największych współczesnych artystów, był założycielem i czołową postacią wiedeńskiego ruchu secesyjnego – grupy artystów i rzemieślników, którzy odrzucili konserwatywną sztukę akademicką i wartości poprzedniego pokolenia.

Paul Berthon (1872-1934) – francuski artysta, który produkował przede wszystkim plakaty i litografie. Studia nad sztukami dekoracyjnymi wpłynęły na jego grafikę, która cechowała się silnymi liniami i naturalnymi szczegółami.

Henri Privat-Livemont (1861–1936) – belgijski artysta, najbardziej znany ze swoich plakatów w stylu secesyjnym. Wraz z Lemaire stworzył wystrój Teatru Francais oraz Hôtel de Ville w Paryżu. W 1897 roku pracował nad plakatem na Międzynarodową Wystawę w Brukseli.

Henry van de Velde (1863-1957) – belgijski malarz, architekt, projektant wnętrz i teoretyk sztuki. Wraz z Victorem Hortą i Paulem Hankarem jest uważany za jednego z założycieli secesji w Belgii. Van de Velde spędził najważniejszą część swojej kariery w Niemczech i stał się znaczącą postacią w niemieckim Jugendstil. Miał decydujący wpływ na niemiecką architekturę i design na początku XX wieku.

Otto Eckmann (1865-1902) – niemiecki grafik, ilustrator książek oraz twórca sztuki użytkowej. Był wybitnym członkiem "kwiatowej" gałęzi Jugendstil. Stworzył krój pisma Eckmanna, który został oparty na japońskiej kaligrafii.

Koloman Moser (1868-1918) – austriacki artysta, który wywarł znaczący wpływ na grafikę XX wieku, jeden z czołowych artystów ruchu Secesji Wiedeńskiej i współzałożyciel pracowni rzemieślniczej Wiener Werkstätte.

Aubrey Beardsley (1872-1898) – bardzo oryginalny, ale kontrowersyjny rysownik i grafik, przedstawiciel angielskiej secesji, najbardziej znany ze swoich czarno-białych erotycznych ilustracji, które uosabiały angielską dekadencję fin de siècle.

Stanisław Wyspiański (1869-1907) – polski dramaturg, malarz i poeta, a także projektant wnętrz i mebli. Był jednym z najwybitniejszych i najbardziej niejednorodnych artystów swoich czasów w Polsce. Nieoficjalnie stał się znany jako Czwarty Bard Polski (oprócz wcześniejszych Trzech Bardów: Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego i Zygmunta Krasińskiego).

Józef Mehoffer (1869-1946) – polski malarz i dekorator, jeden z czołowych artystów ruchu Młodej Polski i jeden z najbardziej szanowanych polskich artystów swoich czasów.

Margaret Macdonald Mackintosh (1864–1933) – szkocka artystka, której prace stały się jednym z najbardziej charakterystycznych elementów "stylu Glasgow" w latach 90. XIX wieku.

Jan Toorop (1858-1928) – holendersko-indonezyjski malarz, który tworzył dzieła w różnych stylach, takich jak symbolizm, impresjonizm, secesja i puentylizm. Na jego wczesną twórczość wpłynął ruch impresjonizmu amsterdamskiego.

József Rippl-Rónai (1861-1927) – węgierski malarz. Jako pierwszy wprowadził nowoczesne style artystyczne do sztuki węgierskiej.

Jan Preisler (1872-1918) – czeski malarz i profesor sztuki. Pod koniec lat 90. XIX wieku pod wpływem Alfonsa Muchy i Vojtěcha Preissiga eksperymentował z secesją.

Bibliografia

1. Maurice Rheims: L’Art 1900, Paryż, 1965 r.
2. Mieczysław Wallis: Secesja, Arkady, Warszawa, 1984 r.
3. JeanPaul Bouillon: Journal de l’Art nouveou. 1870-1914, Genewa, 1985 r.
4. Stephan Tschudi-Madsen: Art Nouveau, WAiF, Warszawa, 1987 r.
5. Stephen Escritt: Art Nouveau, Phaidon, Londyn, 2000 r.
6. Victor Arwas: Art Nouveau. The French Aesthetic, Andreas Papadakis, Londyn 2002 r.
7. Rosalind Ormiston, Michael Robinson: Secesja. Plakat, ilustracja książkowa i malarstwo czarującej epoki fin de siècle’u, Arkady, Warszawa, 2011 r.
8. Rosalind Ormiston: Sztuka nowoczesna. Od Moneta do Picassa, Arkady, Warszawa, 2017 r.
9. Wikipedia, Art Nouveau: https://en.wikipedia.org/wiki/Art_Nouveau

Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej bloga o sztuce.