Strona Główna › Podstawy sztuki › Pop-art – cechy, historia, przykłady, twórcy

Pop-art, czyli sztuka popularna | Fot. Pixabay

Pop-art – cechy, historia, przykłady, twórcy

Spis treści

Pop-art to kierunek znany każdemu miłośnikowi sztuki współczesnej. Trudno go nie zauważyć. Jest bowiem niezwykle wyrazisty, ekspresyjny do granic możliwości – łatwo wpada więc w oko. To język komunikacji pomiędzy artystami i odbiorcami, który wyjątkowo dobrze rozgościł się w naszej kulturze.

Nie ma się co dziwić, że pop-art jest tak rozpowszechniony. Jak wskazuje jego nazwa, jest to sztuka popularna – taka ma być w swoich podstawowych założeniach. Musi zatem docierać do szerokiego grona odbiorców.

Czym jest pop-art?

Termin pop-art pojawił się po raz pierwszy (drukiem) w artykule autorstwa Alison i Petera Smithson pt. But Today We Collect Ads, opublikowanym w Ark Magazine w 1956 roku. Jednakże stworzenie tego terminu jest często przypisywane brytyjskiemu krytykowi sztuki i kuratorowi Lawrence'owi Allowayowi, który w swoim eseju z 1958 roku pt. Sztuka i środki masowego przekazu pisał o "popularnej kulturze masowej". Alloway był jednym z pierwszych krytyków broniących łączenia obrazów kultury masowej ze sztukami pięknymi.

Pop-art pojawił się w Nowym Jorku i Londynie w połowie lat 50. XX wieku i szybko stał się dominującym stylem awangardowym. Charakteryzował się odważnymi, prostymi obrazami i żywymi kolorami bloków. Jasne schematy kolorów pozwoliły również tej formie sztuki na podkreślenie pewnych elementów współczesnej kultury i pomogły zmniejszyć podział na sztukę komercyjną i wysoką.

Pop-art był pierwszym ruchem postmodernistycznym, w którym medium było tak samo ważne jak przesłanie, a także pierwszym nurtem sztuki w pełni wykorzystującym potęgę filmu i telewizji, dzięki której wiele jego dzieł zyskało sławę.

Typowymi źródłami ikonografii pop-art były reklamy, opakowania produktów konsumenckich, zdjęcia gwiazd filmowych, gwiazd muzyki pop i innych celebrytów oraz komiksy. Na kształtowanie się pop-artu największy wpływ miał konsumpcyjny charakter zachodniej cywilizacji.

Pop-art, podobnie jak prawie wszystkie znaczące style sztuki, był częściowo reakcją na panujący status quo. W Ameryce lat 50. XX wieku dominującym stylem był ekspresjonizm abstrakcyjny – styl malowania podziwiany przez krytyków i poważnych miłośników sztuki, ale nieprzemawiający do ogółu społeczeństwa i wielu ówczesnych artystów.

W pewnym sensie pojawienie się pop-artu i jego dominacja nad ekspresjonizmem abstrakcyjnym było podobne do powstania dadaizmu i jego następcy – surrealizmu (oraz ich dominacji nad kubizmem). Obie zastąpione szkoły (ekspresjonizm abstrakcyjny i kubizm) stosowały wysoce intelektualne style, które cieszyły się zainteresowaniem jedynie wąskiej grupy miłośników sztuki głównego nurtu.

Pop-art: cechy

Do najbardziej charakterystycznych cech pop art należy:

• Hasło: wszystko może byś sztuką i każdy może być artystą;
• silne oddziaływanie wizualne na ogół społeczeństwa – twórcy chcą trafić do szerokiego grona odbiorców;
• stosowanie uproszczonych środków przekazu – by każdy mógł go zrozumieć (nawet bez wykształcenia artystycznego);
• mieszanie różnych gatunków sztuki;
• częste sięganie po techniki, materiały i motywy, które są w stanie zaskakiwać, a nawet szokować odbiorców;
• popularyzowanie twórczości za pomocą środków masowego przekazu – wcześniej prasa i telewizja, obecnie głównie Internet;
• zmniejszanie dystansu pomiędzy sztuką a życiem przeciętnego człowieka;
• tworzenie kompozycji z przedmiotów codziennego użytku (np. meble, pożywienie, narzędzia, sztućce), znanych twarzy (np. Marilyn Monroe) czy powszechnie rozpoznawalnych rzeczy (np. puszka Coca-Coli);
• odniesienia do świata wielkomiejskiego.

Pop-art: historia (zarys)

Brytyjski pop-art wyłonił się z grupy Independent Group – nieformalnego kręgu artystów, do którego należeli: malarz Richard Hamilton, kurator i krytyk sztuki Lawrence Alloway oraz rzeźbiarz Eduardo Paolozzi. Artyści spotkali się w Institute of Contemporary Arts w Londynie.

Od pierwszego spotkania w 1952 roku, kiedy Paolozzi przedstawił serię kolaży złożonych z wycinków z czasopism i innych znalezionych przedmiotów (np. kolaż z 1947 roku zatytułowany Byłem zabawką bogatego człowieka), ich dyskusje koncentrowały się głównie na wartości artystycznej i znaczeniu popularnej kultury masowej.

Cztery lata później – w 1956 roku – inny członek grupy, Richard Hamilton, stworzył kolaż pt. Co sprawia, że ​​dzisiejsze domy są tak atrakcyjne?, który wraz z kolażem Paolozziego jest uważany za jeden z najwcześniejszych przykładów brytyjskiego pop-art.

W 1961 roku na wystawie Young Contemporaries zaprezentowano wiele dzieł w stylu pop art., np. prace Allena Jonesa, Dereka Boshiera, Petera Phillipsa, Davida Hockneya czy R.B. Kitaja.

Tymczasem w Ameryce w latach 50. XX wieku świat sztuki był napędzany przez artystów przywiązanych do małych ruchów (np. neodadaizm, funk art, letryzm), z których wielu włączało do swoich dzieł elementy kultury masowej. Chcieli, aby ich twórczość była o wiele bardziej integracyjna niż tradycyjne style, więc skupiali się na łatwo rozpoznawalnych tematach.

Wśród tej fali innowacyjne prace Roberta Rauschenberga, Raya Johnsona i Jaspera Johnsa zaczęły wywierać wpływ na nowojorską scenę artystyczną. Rosnąca fala nowego sposobu myślenia została jeszcze bardziej wzmocniona przez ponowne zainteresowanie wcześniejszymi awangardowymi ruchami, takimi jak dadaizm i surrealizm.

Na początku lat 60. XX wieku przedstawiciele pop-art zaczęli zdobywać sławę dzięki wystawom indywidualnym w miejscach takich jak Nowy Jork i Los Angeles. Część artystów wykorzystała komercyjne techniki graficzne (np. sitodruk) do tworzenia swoich prac zamiast tradycyjnej metody malarskiej. Po raz pierwszy pokazano kilka dzieł, które później stały się ikonami popkultury (np. sitodruk Warhola przedstawiający Marilyn Monroe, komiksowe obrazy Lichtensteina).

Jesienią 1962 roku miały miejsce dwa ważne pokazy sztuki:

• The New Painting of Common Objects w Pasadena Art Museum (Pasadena);
• New Realism w Sidney Janis Gallery (Nowy Jork).

Dopiero po tych wystawach termin pop-art zaczął być używany jako techniczna nazwa ruchu, częściowo z powodu dyskomfortu, jaki budził w artystach używany przez krytyków termin "realizm", a częściowo z powodu obecności Lawrence'a Allowaya w Nowym Jorku, który opowiadał się za przyjęciem tego właśnie terminu.

Od 1963 roku pop-art rozprzestrzeniał się w całej Ameryce, umacniając swoją pozycję. Rozwojowi ruchu sprzyjał równoległy wzrost w innych obszarach: w gospodarce, nauce (m. in. telewizja), muzyce (np. postępująca miniaturyzacja odbiorników radiowych) oraz dynamicznie rozwijającym się rynku sztuki. Obecnie pop art jest jednym z najpopularniejszych nurtów sztuki współczesnej.

Pop-art: twórcy

Poniżej znajdziesz krótką listę znanych i cenionych artystów będących przedstawicielami nurtu pop-art. Oczywiście nie są to wszyscy twórcy, jakich mógłbym w tym miejscu wymienić. Postanowiłem jednak ograniczyć się do niewielkiej ich liczby. Nie mam zamiaru tworzyć tutaj encyklopedii pop-artu, a jedynie przekazać podstawowe informacje.

Polscy artyści pop-art

• Jerzy "Jurry" Zieliński (1943-1980) – legenda życia artystycznego lat 60. i 70. XX wieku w Warszawie. Malarstwo Jurrego inspirowane było pop-artem, jak również secesją. Jego twórczość jest nadal inspiracją dla wielu młodych artystów.
• Jan Dobkowski (ur. 1942) – artysta zajmujący się malarstwem, rysunkiem i aranżacjami przestrzennymi. W 1967 roku wspólnie z Jerzym Zielińskim zorganizował wystawę Neo-Neo-Neo (Klub Medyka).
• Benon Liberski (1926-1983) – malarz, grafik, rysownik, pedagog. Jeden z czołowych przedstawicieli łódzkiej szkoły realizmu. Obraz Liberskiego został umieszczony na jednym ze znaczków z serii Dzień Znaczka – polskie malarstwo współczesne.
• Lucjan Mianowski (1933-2009) – malarz i grafik, prof. zw. Wydziału Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Poznaniu. W 1985 roku dorobek artystyczny Lucjana Mianowskiego został wyróżniony, artystę odznaczono Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
• Lech Bator (ur. 1986) – kształcił się pod okiem takich artystów jak Franciszek Starowieyski czy Antoni Fałat. Jego dzieła na tyle mocno zaintrygowały kolekcjonera z Monako, że ten zdecydował się na zakup 70 obrazów na raz.

Europejscy artyści pop-art

• Richard Hamilton (1922-2011) – brytyjski malarz, którego kolaż z 1956 roku zatytułowany Just What Is It that Makes Today's Homes So Different, So Appealing?, wykonany na wystawę This is Tomorrow, przez krytyków i historyków sztuki uważany jest za jedno z najwcześniejszych dzieł pop-art.
• Eduardo Paolozzi (1924-2005) – szkocki artysta znany głównie ze swoich rzeźb, powszechnie uważany za jednego z pionierów pop-artu. Jest m.in. twórcą rzeźb przedstawiających postaci ludzkie, łączących realizm z elementami kubizmu.
• Evelyne Axell (1936-1972) – belgijska malarka, najbardziej znana z psychodelicznych aktów kobiecych i autoportretów wykonywanych na pleksiglasie, które łączą hedonistyczne i popowe impulsy lat 60. XX wieku.
• Erró (ur. 1932) – islandzki malarz znany przede wszystkim ze swoich kolaży pop-artowych. Składa swoje prace z elementów pochodzących z różnych popularnych źródeł, w tym z reklam, komiksów i plakatów, dzięki czemu porównuje się go do wcześniejszych artystów pop art, takich jak Roy Lichtenstein, Andy Warhol i James Rosenquist.
• Allen Jones (ur. 1937) – brytyjski artysta pop art, najbardziej znany ze swoich figuratywnych obrazów, rzeźb i litografii.

Amerykańscy artyści pop-art

• Andy Warhol (1928-1987) – jeden z głównych przedstawicieli pop-artu, znany przede wszystkim z prostych i seryjnych kompozycji o wysokim kontraście kolorystycznym, do których używał techniki serigrafii.
• Roy Lichtenstein (1923-1997) – w latach 60. XX wieku stał się czołową postacią ruchu pop-art. Na jego twórczość wpłynęły popularne reklamy i styl komiksowy.
• Jasper Johns (ur. 1930) – malarz, rzeźbiarz i grafik, którego prace związane są z ekspresjonizmem abstrakcyjnym i nurtem neo-dada; prekursor pop-artu i minimal art. Najlepiej znany z tworzenia różnych wersji flagi amerykańskiej i innych tematów związanych z USA.
• James Rosenquist (1933-2017) – jeden z czołowych artystów pop-artu amerykańskiego. Jego prace często badały rolę reklamy i kultury konsumpcyjnej w sztuce i społeczeństwie. Artysta wykorzystywał techniki, których nauczył się, tworząc sztukę komercyjną, aby przedstawiać popularne ikony kultury i przedmioty codziennego użytku.
• Keith Haring (1958-1990) – artysta, którego prace przypominające graffiti wyrosły z kultury ulicznej Nowego Jorku lat 80. XX wieku.

Azjatyccy artyści pop-art

• Mamafaka (1978-2013) – był tajlandzkim grafikiem i artystą ulicznym. Najbardziej znany jest ze stworzenia niezwykle popularnej postaci tajskiego pop-artu: MR.HELLYEAH! – owłosionego, jednookiego potwora z wąsami.
• Tadanori Yokoo (ur. 1936) – japoński grafik, ilustrator i malarz znany przede wszystkim ze swoich unikalnych psychodelicznych plakatów. Będąc pod wpływem surrealizmu, amerykańskiego pop-art, współczesnej kultury japońskiej i drzeworytów ukiyo-e, tworzy zawiłe prace, które do współczesnej Japonii wnoszą zupełnie nowy sposób widzenia świata.
• Jirapat Tatsanasomboon (ur. 1971) – tajlandzki malarz znany dzięki talentowi do łączenia ikon XX-wiecznej kultury zachodniej (wielkich klasyków sztuki współczesnej lub postaci z amerykańskich komiksów) z ikonami klasycznej kultury tajlandzkiej (postaci z Ramajany) w kolorowym stylu pop-art.
• Howie Kim (ur. 1990) – artystka z Singapuru, która jest częścią młodego pokolenia nieznającego świata bez wszechobecnego Internetu. Zafascynowana kiczem, dziwacznością i surrealizmem Kim tworzy nienaturalnie zniekształcone postacie, zakłócając granicę między rzeczywistością a fantazją.
• Jahan Loh (ur. 1976) – pierwszy artysta, który wprowadził street art do galerii (zarówno w Singapurze, jak i w Chinach); znacząco wpłynął na współczesne praktyki artystyczne na Tajwanie.

Pop-art: bibliografia

1. Lawrence Alloway: The Arts and the Mass Media, Architectural Design & Construction (luty), 1958 r.
2. Lucy R. Lippard: Pop Art, with contributions by Lawrence Alloway, Nancy Marmer, Nicolas Calas, Frederick A. Praeger, Nowy Jork, 1966 r.
3. Urszula Czartoryska: Od pop artu do sztuki konceptualnej, Warszawa, 1973 r.
4. Aleksander Wojciechowski: Młode malarstwo polskie 1944-1974, Wrocław, 1975 r.
5. Pierre José: Pop-art. Malarstwo – rzeźba, Warszawa, 1981 r.
6. Barbara Haskell: BLAM! The Explosion of Pop, Minimalism and Performance 1958-1964, Nowy Jork, 1984 r.
7. Maria Hussakowska-Szyszko: Spadkobiercy Duchampa? Negacja sztuki w amerykańskim środowisku artystycznym, Kraków, 1984 r.
8. Margaret Livingstone: Pop Art. A Continuing History, Nowy Jork, 1990 r.
9. Ultra Violet: 15 minut sławy. Moje lata z Andy Warholem, Łódź, 1992 r.
10. Karl Ruhrberg, Ingo F. Walther: Art of the 20th Century, Taschen, 2000 r.
11. Klaus Honnef: Pop Art, Taschen, 2004 r.
12. Sylvia Harrison: Pop Art and the Origins of Post-Modernism, Cambridge University Press, 2001 r.
13. Laure Poupard: Pop Art. Icons That Matter, Culturespaces - Fonds Mercator, 2017 r.
14. Flavia Frigeri: Pop Art. Art Essentials, Thames Hudson, 2018 r.
15. Wikipedia (po angielsku): Pop Art.

Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej bloga o sztuce.