Strona Główna › Psychoeksperyment › Psychologia głębi – klucz do lepszego zrozumienia siebie. Podstawowe założenia

Psychologia głębi to sposób na poznanie człowieka | Fot. Gerd Altmann

Psychologia głębi – klucz do lepszego zrozumienia siebie. Podstawowe założenia

Spis treści

Psychologia głębi to przestrzeń do badania i analizowania nieświadomości oraz tego, jak wpływa ona na nasze życie. Podczas gdy główny nurt psychologii skupia się na świadomości i obserwowalnych zachowaniach, psychologia głębi wchodzi w mroczne zakamarki umysłu. Odsłaniając rdzeń ludzkiego istnienia, pozwala odkrywać niewidoczne siły, które nami kierują.

Jeśli chcesz dowiedzieć się czegoś więcej na temat tego unikalnego podejścia, lepiej od razu przygotuj się na podróż ku nieokiełznanej tajemnicy. Napotkasz po drodze wiele dziwnych zjawisk. Odwiedzisz miejsca, które wydają się niemożliwe do zaistnienia. Co więcej, znajdowane przez Ciebie odpowiedzi będą dotyczyć nie tylko umysłu. To taki rodzaj wiedzy, który dotyka ludzkiej duszy.

W mentalnej krainie skrywa się tajemniczy labirynt, pełen mrocznych zaułków i zaskakujących zakrętów. W jego korytarzach ukryta jest prawda o nas samych. A psychologia głębi to lampa, której blask pomaga w poruszaniu się po tym dziwacznym świecie.

Czym jest psychologia głębi?

Czy ta nazwa wydaje się dziwna? Być może, ale to nieprzypadkowe połączenie słów. Jest to bowiem rodzaj psychologii, który dąży do poznania najbardziej ukrytych obszarów umysłu. Można powiedzieć, że chodzi tutaj o zanurzenie się w "najgłębszą głębię" ludzkiej istoty [1].

Psychologia głębi korzysta z narzędzi psychoanalitycznych, które wykorzystuje do poszukiwania zagadkowych znaczeń w trudno dostępnych zakamarkach psychiki – tzw. nieświadomości. Ta ostatnia jest skarbnicą myśli, uczuć, motywacji etc. i znajduje się poza zasięgiem świadomości.

Psychologia głębi obejmuje szeroki zakres koncepcji skoncentrowanych na badaniu relacji zachodzących między tym, co świadome, a tym, co nieświadome. Psychoterapeuci specjalizujący się w tej dziedzinie wierzą, że zmiana i uzdrowienie wymagają wejścia na głębszy poziom procesów psychicznych.

W praktyce oznacza to eksplorację myśli, uczuć i motywacji – także tych ukrytych – i ostateczne dotarcie do źródła cierpienia lub choroby. Niezwykle trafną metaforę psychologii głębi stworzył Jung, mówiąc, że:

żadne drzewo nie może rosnąć do nieba, jeśli jego korzenie nie sięgają piekła.

Czyż nie jest tak, że aby drzewo mogło rosnąć wysoko, musi także rozwinąć swoje korzenie w głąb ziemi? W przeciwnym razie nie będzie w stanie zachować równowagi, ani tym bardziej czerpać z życiodajnych składników odżywczych bogatej, ciemnej i żyznej gleby.

Podobnie jest z psychologią głębi. Chodzi w niej o przeanalizowanie owych metaforycznych korzeni; zrozumienie ich języka przynajmniej na tyle, by móc wykorzystać go do poprawy jakości czyjegoś życia.

Co badają psychologowie głębi?

Terapeuci działający zgodnie z tym nurtem psychologii zagłębiają się w wiele aspektów ludzkiej natury. Do najważniejszych z nich należą:

1. Sny – choć często są tajemnicze, wzbudzają zainteresowanie i stanowią bardzo ważny element prowadzonych badań. Dla niektórych to tylko przypadkowe obrazy, dla innych zaś treści o głębszym znaczeniu.
2. Przejęzyczenia i inne czynności omyłkowe – sytuacje, gdy zamierzając powiedzieć lub zrobić jedno, wypowiadamy lub wykonujemy coś zupełnie innego.
3. Spontaniczny humor – pojawia się, gdy przypadkowo wypowiemy coś, co inni uznają za zabawne. Wbrew pozorom, tego typu wypowiedzi mogą prowadzić do bardzo istotnych wniosków.
4. Znaczące zbiegi okoliczności – stanowią część pojęcia synchroniczności, wprowadzonego przez Junga. Chodzi tutaj o przypadkowe wydarzenia, które znacząco wpływają na nasze życie. Według niektórych badaczy nie są wcale losowe, lecz wynikają z działania wewnętrznych i zewnętrznych sił.
5. Interakcje międzyludzkie – sposób, w jaki rozmawiamy i zachowujemy się w obecności otaczających nas ludzi.

Warto dodać, że psychologia głębi niejako wymaga biegłej znajomości mitologii, psychologii, filozofii, literatury, sztuki i innych dziedzin. Praca z pacjentem nie należy do łatwych, ponieważ w dużej mierze odnosi się do właściwej interpretacji archetypów i innych aspektów ludzkiej cywilizacji, które wpływają na nasze umysły.

Klucz do zrozumienia siebie

Psychologia głębi może wydawać się problematyczna, ale w rzeczywistości jest to po prostu zagłębianie się w ludzką psychikę. Przypomina to trochę wspinaczkę po stromym zboczu, gdzie każdy krok odsłania nowe, fascynujące widoki.

Wchodzenie w siebie [2] to podróż pełna niespodzianek, która obfituje w ukryte skarby. Niektóre są urocze niczym bajkowy zagajnik, inne mogą być przerażające, a nawet niebezpieczne. Nie ulega jednak wątpliwości, że analizowanie własnego wnętrza to mroczna wędrówka po zakamarkach ludzkiej duszy. Jak powiedział Jung:

O ile możemy rozeznać, jedynym celem ludzkiej egzystencji jest rozpalanie światła w ciemności samego istnienia.

O to właśnie chodzi w psychologii głębi – o stworzenie:

• przestrzeni, w której rozpalisz swój płomień;
• miejsca, w którym możesz zapuścić korzenie;
• skutecznego narzędzia wspierającego Twoją podróż ku życiowemu spełnieniu.

W tym szalonym z pozoru kontekście chciałbym napisać kilka słów o kwestiach związanych z podstawowymi założeniami psychologii głębi. Zapoznaj się z pięcioma zagadnieniami, które według mnie są bardzo ważne. W wielu przypadkach stanowią fundament pracy nad zrozumieniem siebie. Tak było przynajmniej w moim przypadku.

1. Pytania psychologii głębi

Niezależnie od tego, czy korzystasz z przewodnictwa profesjonalnego terapeuty, czy działasz samodzielnie, z pewnością usłyszysz pewne powtarzające się pytania. Znalezienie na nie odpowiedzi prowadzi do głębszego zrozumienia siebie. Oto kilka z nich:

• Jaka jest Twoja filozofia życiowa?
• Jakie rzeczy najbardziej Cię pasjonują lub interesują? W jaki sposób je realizujesz?
• Kim jest osoba, którą najbardziej podziwiasz? Jakie posiada cechy? Czy dostrzegasz je w sobie? Manifestujesz je w swoim życiu, czy robisz coś przeciwnego?
• Jaki był najgorszy etap w Twoim życiu? A jaki najlepszy?
• W jakich kwestiach bądź sytuacjach nie umiesz postępować elastycznie?
• W jakich okolicznościach czujesz największy spokój? Gdzie możesz być w pełni sobą?
• Jeśli jesteś w złym humorze, to wolisz samotność, czy pragniesz towarzystwa kogoś, kto Cię pocieszy?
• Kiedy czujesz największą pewność siebie?
• Co chcesz w sobie zmienić – zarówno z punktu widzenia psychiki, jak i wyglądu fizycznego?
• Czy w Twoich snach występują wspólne tematy, wzorce lub coś się ciągle powtarza?
• Czy jesteś osobą religijną, czy uduchowioną [3]? A może takie sprawy w ogóle Cię nie interesują?
• Z jakimi rodzajami sztuki, muzyki, filmu, książek się utożsamiasz? Czy są w nich jakieś wzorce lub motywy, które potrafisz zidentyfikować?
• Czy oceniasz książkę po okładce?
• Za co czujesz wdzięczność?
• Czego najbardziej żałujesz w swoim życiu?

Oczywiście podobnych pytań jest znacznie więcej. Można by je wymieniać jeszcze bardzo długo, ale nie o to chodzi w niniejszym artykule.

Pamiętaj. Jeśli chcesz zgłębić siebie, zadawaj pytania. Zawsze pytaj, pytaj i pytaj. Nawet w momentach, gdy sądzisz, że doskonale znasz prawdę. Być może rzeczywiście ją znasz. Założę się jednak, że niejednokrotnie tylko tak Ci się wydaje. Gdy poważniej się zastanowisz, odkryjesz zaskakujące informacje na swój temat.

2. Cztery główne archetypy

Carl Gustav Jung zidentyfikował cztery główne archetypy, będące wynikiem kolektywnej pamięci przodków. Mogą się one "ukrywać" w sztuce, literaturze czy religii i nie zawsze są oczywiste dla niewytrenowanego oka. Te powracające motywy reprezentują podróż od stanu nieświadomości do indywiduacji (o tym za chwilę).

Oto cztery jungowskie archetypy:

• Persona określa różne maski, których używamy w kontekście społecznym. To, kim jesteśmy wobec rodziny, różni się od tego, kim jesteśmy w pracy. Nasza persona przybiera różne formy w zależności od kultury, wychowania czy środowiska, w jakim się obracamy. Persona odzwierciedla to, jak dostosowujemy się do otoczenia.
• Cień – Jung uważał, że istnieją pewne aspekty naszej osobowości, których nie lubimy lub nawet nie jesteśmy ich świadomi. Znajdują się one na poziomie nieświadomości, a konsekwencje ich istnienia pojawiają się często bez naszej wiedzy (stąd wiele zaburzeń psychicznych). Dowiedz się więcej: Praca z cieniem – na czym polega? Krótki przewodnik po pracy z nieświadomością.
• Anima / animus – kultura, wychowanie i życiowe doświadczenia kształtują nasze postrzeganie świata. Jung uważał, że to wszystko prowadzi do powstania archetypu idealnego mężczyzny lub kobiety, jaki w sobie nosimy. Anima to ideał kobiety istniejący w męskiej nieświadomości, natomiast animus to ideał mężczyzny istniejący w nieświadomości kobiety.
• Jaźń – to centralny punkt psychiki stanowiący zharmonizowaną całość, obejmującą świadomość oraz te części naszego bytu, które tkwią w głębi nieświadomości. Jaźń jest swoistym punktem równowagi, w którym nasze aspiracje, pragnienia i wewnętrzne konflikty zazębiają się. Można powiedzieć, że jest to rdzeń, wokół którego organizuje się cała struktura psychiczna człowieka.

3. Indywiduacja

Indywiduacja to termin odnoszący się do procesu rozwoju osobistego. W koncepcji tej chodzi o to, by człowiek integrował różnorodne aspekty swojej osobowości, zarówno te świadome, jak i te tkwiące w głębi nieświadomości.

Poprzez indywiduację jednostka stopniowo odkrywa, rozumie i akceptuje siebie. Proces ten obejmuje poznanie własnych pragnień, lęków, marzeń i motywacji. Jest to także okazja do harmonizacji różnych elementów, aby osiągnąć wewnętrzną równowagę i autentyczność.

W dużej mierze indywiduacja to również dążenie do odnalezienia uniwersalnego sensu życia. Chodzi nie tyle o poprawianie siebie, co raczej o odnajdywanie własnej tożsamości, odkrywanie głębszych warstw istnienia.

Jung uważał, że indywiduacja prowadzi do osiągnięcia prawdziwego "Ja", gdzie jednostka staje się bardziej świadoma swoich prawdziwych pragnień, celów i wartości. To proces trwający całe życie i ma prowadzić do psychicznej harmonii i poczucia spokoju.

4. Symbol i mit

Kluczową rolę w psychologii głębi odgrywają także symbole i mity:

• Symbole to znaki, które posiadają znaczenie poza swoją dosłowną interpretacją. Według Junga są one ukryte w nieświadomości i stanowią uniwersalne wzorce, które mogą mieć znaczenie dla ludzkości jako całości.
• Mity są opowieściami przekazującymi i wyjaśniającymi różne aspekty ludzkiego doświadczenia i egzystencji. To rezultat kolektywnych, zbiorowych nieświadomych pragnień oraz wyraz archetypowych wzorców wspólnych dla całego ludzkiego gatunku (lub określonej kultury).

Symbole i mity są istotne, ponieważ posiadają potencjał odkrywania głębszych warstw naszej psychiki. Ich interpretacja pomaga w zrozumieniu niektórych nieuświadomionych treści. Wielu psychologów uważa, że w analizie snów, twórczości artystycznej, a nawet w codziennych wydarzeniach, można odnaleźć symbole i mity, które są kluczem do zrozumienia nas samych.

5. Rozwój duchowy

Duchowość to integralna część ludzkiego umysłu. Łączy w sobie dwie perspektywy – psychologiczną i filozoficzną, które można uznać za dwie strony tej samej monety. Ludzka psychika zawiera więc w sobie coś metafizycznego, jest w pewien zadziwiający sposób połączona z sacrum. Manifestując własne sekretne wymiary, wydaje się wręcz... święta [4].

Wiem, brzmi pompatycznie. Wręcz sekciarsko. Zapewniam jednak, że daleko mi do jakiegokolwiek związku wyznaniowego. Jestem ich zadeklarowanym przeciwnikiem.

Moim zdaniem praktyka duchowa opiera się na osobistym, bezpośrednim doświadczaniu tego, co transpersonalne. Jeśli potrafimy powstrzymać się przed działaniem opartym na doktrynach, dogmatach czy religijnych tradycjach, otwieramy przed sobą ścieżkę do pełnego rozkwitu własnego potencjału.

Wiem, znowu zabrzmiało pompatycznie. Co nie zmienia faktu, że osobisty i transpersonalny aspekt psychiki są ze sobą nierozerwalnie związane.

Psychologia głębi podkreśla konieczność świadomego kierowania praktyką duchową człowieka. W naszej psychice współistnieją zarówno elementy duchowe, jak i czysto instynktowne (biologiczne), co odzwierciedlone jest w symbolicznej oraz mitologicznej naturze naszych myśli i działań.

Jedną z metod praktykowania duchowości jest twórczość artystyczna, o czym pisałem w artykule pt. Duchowość i sztuka, czyli sposób na odkrycie największych tajemnic człowieka.

FAQ – Najczęściej zadawane pytania

Na czym polega psychologia głębi?

Psychologia głębi podkreśla istotę pracy z nieświadomym umysłem, by w pełni zrozumieć jego wpływ na naszą codzienność. Stara się badać ukryte motywacje, wspomnienia, uczucia i pragnienia, które w istocie kształtują nasze reakcje i sposób podejmowania decyzji. Choć opiera się głównie na pracach Carla Gustava Junga, psychologia głębi to szeroki obszar badawczy obejmujący różnorodne techniki i podejścia.

Czy psychologia Junga nadal jest aktualna?

Chociaż terapie i metody badawcze różnią się znacznie od siebie, psychoanaliza Junga nadal pozostaje niezwykle aktualna i jest bardzo przydatna w dzisiejszym świecie. Choć różne szkoły psychoterapii rozwijają się i ewoluują, wciąż istnieje stałe zainteresowanie metodami rozwiniętymi przez Carla Gustava Junga. Elastyczność jego podejścia oraz zdolność adaptacji do różnorodnych potrzeb i sytuacji pacjenta sprawiają, że są to nadal wartościowe metody terapeutyczne.

Na czym polega psychoterapia psychodynamiczna?

Psycholog psychodynamiczny koncentruje się na badaniu głębokich warstw umysłu. Zamiast jednak skupiać się wyłącznie na aktualnych problemach, zajmuje się kwestiami, które niekoniecznie są świadome, ale mogą mieć wpływ na nasze codzienne zachowanie. Ta forma terapii stara się zgłębiać korzenie reakcji, emocji i wzorców myślowych. Psycholog i pacjent wspólnie tworzą ramy sesji – obie strony współuczestniczą w ustalaniu celów i kierunku terapii.

Terapia psychodynamiczna polega nie tylko na poznawaniu ukrytych aspektów ludzkiego umysłu, ale także na budowaniu współpracy między terapeutą a pacjentem. W ten sposób pozwala osiągnąć lepsze zrozumienie istniejących problemów, rozwijać samoświadomość i dokonywać zmian mających prowadzić do poprawy jakości życia.

Co znaczy "jungowski"?

Słowo "jungowski" odnosi się do podejść psychologicznych i praktyk opartych na teoriach rozwiniętych przez Carla Gustava Junga. Podstawową zasadą terapii jungowskiej jest holistyczne spojrzenie na człowieka, czyli uwzględnienie zarówno aspektów świadomych, jak i tych ukrytych w podświadomości. Jung wierzył, że zrozumienie "całości" jest kluczem do rozwoju osobistego i psychicznego.

Jaki jest cel psychoterapii jungowskiej?

Głównym celem jungowskiej psychoterapii jest wdrożenie psychologii głębi w praktyce, aby pomóc pacjentom w poznaniu głęboko zakorzenionych postaw, uczuć i przekonań wpływających na ich zachowanie. Jungowska psychoterapia stawia sobie za zadanie rozwój świadomości u pacjentów, aby ci mogli lepiej zrozumieć, co kieruje ich wyborami oraz reakcjami w różnych sytuacjach życiowych.

Czy jungowska psychoterapia jest skuteczna?

Jungowska psychoterapia opiera się na głębokim zrozumieniu relacji pomiędzy naszymi świadomymi myślami i działaniami a tym, co tkwi w nieświadomości. To podejście cieszy się uznaniem, ponieważ pozwala osiągnąć duże postępy w leczeniu różnorodnych dolegliwości natury psychicznej i emocjonalnej.

Jaka jest różnica między tradycyjną psychologią głębi a nowoczesną psychologią?

Tradycyjna psychologia głębi koncentruje się na badaniu umysłu nieświadomego, natomiast współczesna psychologia skłania się ku integrowaniu tradycyjnej psychologii głębi z innymi szkołami, takimi jak psychologia indywidualna czy psychologia ewolucyjna. Nowoczesna psychologia obejmuje interdyscyplinarne podejście, które uwzględnia różnorodne aspekty ludzkiego umysłu. Współcześni badacze starają się spojrzeć na człowieka w szerszym kontekście i przyglądają mu się pod wieloma kątami.

Jak mogę dowiedzieć się więcej o psychologii głębi?

Jeśli interesuje Cię zgłębianie tajników psychologii głębi, warto sięgnąć po informacje dostępne w książkach poświęconych temu zagadnieniu (listę ciekawych publikacji znajdziesz w poniższej bibliografii). Autorzy nie tylko oferują bogatą dawkę wiedzy, ale też opisują praktyczne jej zastosowanie i popierają swoje wnioski konkretnymi przykładami ze swojej praktyki.

Psychologia głębi – książki

Książki o psychologii głębi to swego rodzaju mapy prowadzące nas przez labirynt ludzkiego umysłu. Nie, nie odkryjesz tu prostych odpowiedzi ani gotowych przepisów na szczęście czy życiowy sukces. To raczej sposób na zanurzenie się w niesamowitej wiedzy, która niejednokrotnie zaskoczy Cię nowymi spostrzeżeniami. Z pewnością też skutecznie wprowadzi Cię na niezwykłą ścieżkę samopoznania.

1. Erich Neumann: Depth Psychology and a New Ethic, Shambhala, 1990 r.
2. James Hillman: Re-Visioning Psychology, William Morrow Paperbacks, 1997 r.
3. Lionel Corbett: Depth Psychology, Daimon Verlag, 2004 r.
4. Henri F. Ellenberger: The discovery of the unconscious. The history and evolution of Dynamic Psychiatry, Basic Books, 2006 r.
5. Ginette Paris: Wisdom of the Psyche. Depth Psychology after Neuroscience, Routledge, 2007 r.
6. Susan Clayton, Gene Myers: Conservation Psychology: Understanding and Promoting Human Care for Nature, John Wiley & Sons, 2011 r.
7. Erich Neumann: The Origins and History of Consciousness, Princeton University Press, 2014 r.
8. Philip F. D. Rubovits-Seitz: Depth-Psychological Understanding. The Methodologic Grounding of Clinical Interpretations, Taylor and Francis, 2015 r.
9. Carl Gustav Jung: Praktyka psychoterapii. Przyczynki do problematyki psychoterapii do psychologii przeniesienia, Wydawnictwo KR, 2016 r.
10. Carl Gustav Jung: Człowiek i jego symbole, Kos, 2018 r.

Jeśli chcesz przeczytać więcej książek Carla Gustava Junga, zapoznaj się z artykułem, który pomoże Ci wybrać właściwe tytuły: Carl Gustav Jung – książki, które poszerzają umysł. Najlepsze tytuły, które warto przeczytać.

Przypisy

[1] Zdaję sobie sprawę z tego, że określenie "najgłębsza głębia" brzmi jak "masło maślane", ale wydaje mi się, że w kontekście ludzkiego umysłu jest to fraza jak najbardziej uzasadniona. Bardzo mi tutaj pasuje, ponieważ w nieco liryczny sposób oddaje naturę tego, co skrywa się pomiędzy naszymi uszami. I nie mam na myśli mózgu jako organu, lecz... to coś, co ostatecznie nazywamy swoją prawdziwą naturą.

[2] "Wchodzenie w siebie" to kolejny termin, którego zacząłem używać dawno temu; jeszcze w czasach, gdy po raz pierwszy zainteresowałem się psychologią.

[3] Pojęcia "religijny" i "uduchowiony" wbrew pozorom nie są ze sobą tożsame. Więcej na ten temat dowiesz się z artykułu: Religijność a duchowość, czyli jaka jest różnica między religią a duchowością?

[4] Ten temat zdecydowanie wymaga osobnego artykułu. A może raczej traktatu filozoficznego lub semi-poetyckiej analizy? Muszę się nad tym zastanowić.

Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej bloga o sztuce.