Strona Główna › Podstawy sztuki › Sztuka współczesna – definicja, cechy, nurty, artyści

Czym jest sztuka współczesna? | Fot. Magda Ehlers

Sztuka współczesna – definicja, cechy, nurty, artyści

Spis treści

Sztuka współczesna ma się dobrze. A może nawet lepiej, jeśli przyjrzeć się różnego rodzaju raportom, relacjom z wystaw czy opiniom odbiorców i krytyków. Każdego roku bite są kolejne rekordy sprzedaży, co dobitnie świadczy o niesamowitej popularności sztuki współczesnej.

Obecnie twórczość aktualnie działających artystów jest najbardziej popularną formą sztuki. Jest ceniona przez odbiorców na całym świecie – od Nowego Yorku, przez Londyn, aż po Dubaj czy Tokio. Kolekcjonerzy i konsumenci sztuki cały czas poszukują wartościowych twórców, w których dzieła chętnie inwestują.

Czym jest sztuka współczesna?

W najbardziej podstawowym znaczeniu termin sztuka współczesna odnosi się do twórczości artystycznej – malarstwa, rzeźby, fotografii, instalacji, performance, wideo etc. – która powstaje obecnie.

Choć powyższa definicja sztuki współczesnej wydaje się prosta, po dokładniejszej analizie zaczynamy mieć wrażenie, że nie wszystko jest tutaj jasne. Jak bowiem mielibyśmy zinterpretować "czasy obecne"? Można do tej kwestii podchodzić na różne sposoby.

Jak więc określić, kiedy zaczyna się sztuka współczesna? Wielu historyków sztuki uważa, że początek sztuki współczesnej przypada na przełom lat 60. i 70. XX wieku, kiedy to nastąpił koniec umownego okresu sztuki nowoczesnej (modernizmu). W niektórych opracowaniach upatruje się początku sztuki współczesnej zaraz po zakończeniu II wojny światowej.

Więcej na ten temat znajdziesz w: Historia sztuki współczesnej.

Sztuka współczesna podlega nieustannym przemianom i rozwojowi. Znajdujemy tutaj mnogość styli oraz sposobów traktowania działalności artystycznej. To cecha, która w znacznym stopniu odróżnia sztukę współczesną od innych epok w sztuce.

Różnorodność dzisiejszej twórczości jest tak wielka, że zdefiniowanie sztuki współczesnej staje się dość skomplikowanym zadaniem. Niektórzy twierdzą, że podstawowym celem współczesnej sztuki jest podważanie natury samej sztuki. Ma ona za zadanie wywołać u odbiorcy silną reakcję, prowokować go do zadania pytania, czym w ogóle jest sztuka (i jaki ma wpływ na jego życie).

Być może dlatego stosowane obecnie style są tak niejednolite. Mają przełamywać kulturowe i społeczne ograniczenia; tworzyć przestrzeń dla wyrażania siebie i komentowania tego, co się obecnie dzieje na świecie.

Przeczytaj też: Sztuka współczesna a nowoczesna, jaka jest różnica?

Sztuka współczesna: cechy

Jedną z kwestii, która sprawia problem wielu ludziom, jest różnorodność sztuki współczesnej. Oczywiście istnieje kilka charakterystycznych cech, które wyróżniają sztukę współczesną na tle innych epok artystycznych.

• Najważniejszą cechą sztuki współczesnej jest wspomniana wyżej różnorodność – w doborze materiałów, formy, tematyki etc. Obecna twórczość obejmuje tak wiele technik wyrazu artystycznego, że malarstwo przestało dominować (jak to miało miejsce w poprzednich epokach).
• W sztuce współczesnej brakuje jednolitej zasady organizacyjnej czy ideologii, jakie często były widoczne w innych okresach i ruchach artystycznych.
• Nie ma tutaj jednego celu ani punktu widzenia. Poglądy artystów są często niejasne, co być może stanowi odzwierciedlenie dzisiejszego świata. Sztuka współczesna bywa więc zagmatwana, dziwaczna, a nawet sprzeczna sama ze sobą.
• Artyści współcześni odbiegają od schematów nakreślonych przez twórców z poprzednich epok.
• Innowacje wprowadzane przez współczesnych artystów są znacznie śmielsze od tego, co robiono wcześniej. Mamy również do czynienia z łączeniem sztuki z nowoczesnymi technologiami cyfrowymi.
• Masowość – jeszcze nigdy (w znanej nam historii) artystów nie było tak wielu, co odzwierciedlają chociażby liczne wydarzenia kulturalne, targi sztuki etc.

Główne nurty sztuki współczesnej

Dadaizm – awangardowy ruch artystów, którzy odrzucali logikę, rozum i estetyzm współczesnego społeczeństwa kapitalistycznego, zamiast tego stosując pełną dowolność wyrazu artystycznego bez oglądania się na tradycję i powszechnie panujące zasady.

Pop-art – ruch artystyczny, który pojawił się w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych w połowie lat 50. XX wieku. Stanowił wyzwanie dla tradycyjnych sztuk pięknych, skupiając się na obrazach zaczerpniętych z kultury popularnej i masowej, takich jak reklama czy komiksy.

Hiperrealizm – kierunek w malarstwie, którego podstawowym celem jest przedstawianie rzeczywistości z jak największą precyzją.

Street art – dziedzina obejmująca prace tworzone w przestrzeni publicznej, poza tradycyjnymi miejscami publikowania sztuki, jakimi są galerie. Do street art zaliczyć można murale czy graffiti, choć te ostatnie uznawane są często za akt wandalizmu.

Konceptualizm – nurt sztuki XX-wiecznej, w którym idee oraz sam proces twórczy mają pierwszeństwo przed tradycyjnymi kwestiami estetycznymi, technicznymi i materialnymi.

Minimal art – nurt często interpretowany jako reakcja na abstrakcyjny ekspresjonizm i modernizm; postuluje stosowanie ograniczonych środków artystycznych – podstawowych kształtów, brył, płaskich powierzchni etc.

Abstrakcjonizm ekspresjonistyczny (ekspresjonizm abstrakcyjny) – nurt powstały po II wojnie światowej w USA, uważany za pierwszy typowo amerykański ruch artystyczny, który osiągnął międzynarodowe wpływy.

Abstrakcja geometryczna – forma sztuki abstrakcyjnej oparta na wykorzystaniu form geometrycznych. Chociaż gatunek został spopularyzowany przez artystów na początku XX wieku, podobne motywy były stosowane w sztuce od czasów starożytnych.

Op-art, czyli sztuka optyczna – styl sztuki wizualnej wykorzystujący złudzenia optyczne. Dzieła op-art mają charakter abstrakcyjny, a wiele znanych prac powstało w czerni i bieli. Zazwyczaj dają widzowi wrażenie ruchu, ukrytych obrazów, migających i wibrujących wzorów lub wypaczenia.

Asamblaż – forma artystyczna tworzona na określonym podłożu, na którą składają się kompozycje z przygotowanych wcześniej przedmiotów. Asamblaż w założeniach przypomina kolaż.

Art brut, czyli sztuka ludzi wykluczonych – twórczość powstająca spontanicznie i nieprofesjonalnie, wychodząca często spod ręki osób niewykształconych lub dotkniętych chorobą psychiczną. Przedstawiciele tego nurtu mają zazwyczaj niewielki lub żaden kontakt ze światem sztuki mainstreamowej czy też z instytucjami artystycznymi.

Sztuka kinetyczna – kierunek koncentrujący się na zagadnieniu ruchu, obejmujący wiele nakładających się technik i stylów. Jednym z prekursorów był Alexander Calder, który tworzył rzeźby z metalu poruszające się pod wpływem ruchu powietrza lub zmiany temperatury.

Performance – przedstawienie prezentowane publiczności w kontekście sztuki artystycznej, tradycyjnie interdyscyplinarnej. Sztuka performance może zostać wykonana w dowolnym miejscu i trwać dowolną ilość czasu.

Sztuka współczesna: artyści

Oczywiście nie sposób wymienić wszystkich współczesnych artystów. Nie byłbym nawet w stanie wyszczególnić połowy z nich, dziesięciu procent, pięciu... Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, by sporządzić krótką listę wartych poznania twórców, których być może (z jakiegoś bliżej nieokreślonego powodu) jeszcze nie znasz.

Weź pod uwagę, że są to jedynie przykłady, wybrane przeze mnie całkowicie subiektywnie. W żadnym razie nie twierdzę, że inni artyści są mniej znaczący dla rozwoju sztuki współczesnej.

Współcześni artyści polscy

• Wilhelm Sasnal (ur. 1972) – jest uważany za jednego z najważniejszych twórców młodego pokolenia w Polsce. Zajmuje się malarstwem, rysunkiem, komiksem oraz filmem. Jest także laureatem nagrody sztuki współczesnej im. Vincenta van Gogha dla najbardziej obiecującego młodego artysty.
• Piotr Uklański (ur. 1968) – autor słynnej pracy pt. Naziści, która w 2000 roku (wystawa w Zachęcie) została pocięta szablą przez Daniela Olbrychskiego. Jako ciekawostkę dodam, że jedna z serii Nazistów została sprzedana w 2006 roku za 568 000 funtów (w domu aukcyjnym Phillips de Pury & Company w Londynie).
• Wojciech Siudmak (ur. 1942) – polski malarz mieszkający we Francji. Jego prace są często wykorzystywane jako ilustracje do literatury fantastycznej i science fiction. Uważany za głównego przedstawiciela realizmu magicznego, łączącego ponadrzeczywistą wizję ze sztuką naturalistyczną. Siudmak jest godnym następcą Salvadora Dalego i René Magritte’a.
• Karol Bąk (ur. 1961) – światowej sławy artysta, mający w swoim dorobku ogromną ilość prac. Zajmuje się głównie malarstwem olejnym, ale to nie jedyna sfera jego artystycznych zainteresowań. Jego dzieła wyróżnia niesamowita efemeryczność, która przenosi odbiorcę w świat marzeń i surrealistycznych doznań.
• Tomasz Alen Kopera (ur. 1976) – artysta malarz, twórca magicznego surrealizmu, którego prace mnie osobiście urzekają nie tylko kunsztem wykonania, ale przede wszystkim przedstawionymi światami. Inspiracją artysty  jest ludzka natura oraz tajemnice wszechświata.
• Norman Leto, właśc. Łukasz Banach (ur. 1980) – artysta samouk zarówno w dziedzinie malarstwa, jak i nowych mediów. W 2017 roku miała miejsce premiera filmu jego autorstwa pt. Photon, który ukazuje historię życia od początku aż do tego, co może wydarzyć się w przyszłości.

Współcześni artyści europejscy

• Damien Hirst (ur. 1965) – angielski artysta awangardowy, laureat nagrody Turnera. W swojej twórczości bada złożone relacje między sztuką, religią, nauką, życiem i śmiercią.
• Gerhard Richter (ur. 1932) – twórca sztuki abstrakcyjnej opartej na fotorealistycznych obrazach oraz na fotografiach i fragmentach szkła. Jest powszechnie uważany za jednego z najważniejszych współczesnych artystów niemieckich, a kilka jego prac ustanowiło rekordowe ceny na aukcjach sztuki.
• Anish Kapoor (ur. 1954) – brytyjski rzeźbiarz pochodzenia hinduskiego znany z wielkoformatowych realizacji, często prezentowanych w przestrzeni publicznej, które są zarówno przygodami w formie, jak i wyczynami inżynieryjnymi. Kapoor jest jednym z najbardziej wpływowych rzeźbiarzy swojego pokolenia.
• Lucian Freud (1922-2011) – brytyjski malarz, wnuk Zygmunta Freuda. Specjalizował się w sztuce figuratywnej i jest znany jako jeden z czołowych XX-wiecznych portrecistów.
• Olafur Eliasson (ur. 1967) – duńsko-islandzki artysta tworzący rzeźby oraz instalacje z wykorzystaniem nietypowych materiałów, takich jak światło, woda oraz powietrze.

Współcześni artyści amerykańscy

• Jeff Koons (ur. 1955) – amerykański artysta zajmujący się malarstwem i rzeźbą. Już jako ośmiolatek kopiował dzieła dawnych mistrzów, sprzedając je potem w sklepie meblowym swojego ojca. W maju 2019 roku jego rzeźba Rabbit została sprzedana za ponad 91 milionów dolarów. Tym samym Koons został najdroższym żyjącym artystą.
• Andy Warhol (1928-1987) – jeden z głównych przedstawicieli pop-artu, znany przede wszystkim z prostych i seryjnych kompozycji o wysokim kontraście kolorystycznym, do których używał techniki serigrafii.
• Jean-Michel Basquiat (1960-1988) – amerykański artysta uprawiający początkowo graffiti. Później zajął się malarstwem, stając się przedstawicielem nowego ekspresjonizmu. Jego obrazy cechują się połączeniem prymitywnej sztuki afrykańskiej, street art, napisów, elementów komiksu oraz archetypów kultury.
• Keith Haring (1958-1990) – artysta tworzący w nurtach pop-art i street art. Prace Haringa zyskały popularność dzięki spontanicznym rysunkom w metrze w Nowym Jorku (kredowe kontury postaci, psów i innych stylizowanych obrazów na pustych czarnych powierzchniach reklamowych).
• Louise Bourgeois (1911-2010) – rzeźbiarka odznaczona National Medal of Arts i Legią Honorową. Chociaż najbardziej znana jest dzięki swoim rzeźbom i instalacjom tworzonym w dużej skali, Bourgeois była również płodną malarką i graficzką. W trakcie swojej długiej kariery badała różne tematy, w tym rodzinę, seksualność i ciało, a także śmierć i nieświadomość.

Współcześni artyści azjatyccy

• Zeng Fanzhi (ur. 1964) – chiński artysta działający głównie w Pekinie. Stworzył przełomową serię obrazów pt. Maski ukazującą napięcia między dominującymi obawami egzystencjalnymi artysty a ironicznym traktowaniem pompatyczności i postawy związanej ze współczesnym życiem miejskim.
• Yayoi Kusama (ur. 1929) – rzeźbiarka, malarka, pisarka, aktywistka polityczna i performerka awangardowa. Została uznana za jedną z najważniejszych żyjących artystek japońskich. W 1958 roku przeprowadziła się do Nowego Jorku, gdzie była częścią sceny awangardowej przez całe lata 60. XX wieku, zwłaszcza w ruchu pop-art.
• Takashi Murakami (ur. 1962) – japoński artysta nurtu postmodernistycznego zajmujący się zarówno malarstwem, rzeźbą, jak i mediami komercyjnymi (moda, animacje). Takashi Murakami jest nazywany "japońskim Warholem". Jest twórcą stylu, który określa mianem "superpłaski" (ang. superflat).
• James Jean (ur. 1979) – tajwański artysta ceniony na całym świecie za malarstwo artystyczne oraz komercyjne prace ilustracyjne, za które otrzymał wiele renomowanych nagród. W 2008 roku Jean niemal całkowicie skupił się na malarstwie. Jego oszałamiająca twórczość ukazuje artystę posiadającego wyjątkowe wyczucie do tworzenia wyrafinowanych kompozycji.
• Cui Ruzhuo (ur. 1944) – współczesny chiński malarz wykorzystujący tradycyjne techniki. W 2015 roku jego praca pt. Krajobraz w śniegu została zakupiona za ponad 30 milionów dolarów w domu aukcyjnym Poly Auctions w Hongkongu, co sprawiło, że Cui Ruzhuo stał się najdroższym żyjącym chińskim artystą.

Sztuka współczesna – bibliografia

1. Mieczysław Porębski: Granica współczesności. Ze studiów nad kształtowaniem się poglądów artystycznych XX wieku, Ossolineum, 1965 r.
2. Don Thompson: The $12 Million Stuffed Shark. The Curious Economics of Contemporary Art, Nowy Jork, 2010 r.
3. Jean Robertson, Craig McDaniel: Themes of Contemporary Art. Visual Art after 1980, Oxford, 2012 r.
4. Arthur Coleman Danto: What Art Is, New Haven, 2013 r.
5. Will Gompertz: What Are You Looking At? The Surprising, Shocking, and Sometimes Strange Story of 150 Years of Modern Art, Nowy Jork, 2013 r.
6. Wikipedia, Sztuka współczesna (polecam po angielsku): https://en.wikipedia.org/wiki/Contemporary_art

Więcej ciekawych informacji znajdziesz na stronie głównej bloga o sztuce.